Dolby Atmos vinden we op steeds meer plekken. In de bioscoop, maar ook op de doos van veel moderne televisies, home cinema-sets en soundbars is een Atmos-logo geplakt. In aanloop naar de lanceringen van de Xbox Series X en PlayStation 5 blijft de techniek eveneens niet onbesproken. Maar wat is het? En belangrijker, wat heb je eraan? Moet je nu behalve een nieuwe console en een 4K-televisie ook nog een nieuwe audio-installatie in huis halen? Hoog tijd om Dolby Atmos nader te bekijken – of beter gezegd, te beluisteren.

Dolby Atmos is een geluidstechniek voor ruimtelijk geluid. Kortweg betekent dat dat geluid niet alleen van voren of opzij komt, maar ook van boven. Het is niet de enige in zijn soort, maar wel de bekendste. Enkele concurrenten zijn DTS:X en Auro-3D, maar deze technologieën worden veel minder gebruikt en al helemaal niet in de game-industrie. Nieuw is Dolby Atmos eigenlijk al niet meer. In 2012 draaide Disney Pixars Brave als eerste film met Dolby Atmos in de bioscoop. Ruim twee jaar later vond de technologie zijn weg ook naar de huiskamer, toen de film Transformers: Age of Extinction op Blu-ray verscheen. Star Wars: Battlefront was in 2015 de eerste game die het geluidsformaat ondersteunde. Ook games kunnen vanaf dat moment gebruik maken van het driedimensionale geluid.

Driedimensionale audio

Normaal gesproken is geluid namelijk tweedimensionaal. Of je nu een koptelefoon, speakers van je televisie of een dikke audioset met meerdere speakers gebruikt, alle speakers staan op dezelfde hoogte. Met Dolby Atmos worden daar dus hoogtekanalen aan toegevoegd. Toch is het meer dan alleen ‘geluid van boven’. Geluid wordt in 3D geproduceerd, wat betekent dat geluid ook ‘een beetje van linksboven’ kan komen, verder weg kan lijken, of juist dichterbij klinkt. Dat kan door middel van plafondspeakers, maar ook omhooggerichte speakers, een headset, of virtueel geluid (zoals ook geluid vanachter kan worden gesimuleerd met enkel frontspeakers) behoren tot de mogelijkheden. Atmos schaalt zich in principe naar het aantal beschikbare speakers, of je nu slechts twee speakers hebt, of een volledige 7.1.4 installatie.

Daarvoor moet wel alles in je ‘keten’ Dolby Atmos ondersteunen. Uiteraard moet de game of film voorzien zijn van Atmos-geluid, maar ook de speler en de geluidsontvanger moet overweg kunnen met het formaat. Een Blu-ray met Dolby Atmos wordt op de PlayStation 4 bijvoorbeeld afgespeeld met ‘gewoon’ Dolby Digital of TrueHD-geluid, omdat de PS4 geen Atmos ondersteunt. De Xbox One ondersteunt wel Atmos. Als je die rechtstreeks op een AVR of soundbar aansluit, of een headset gebruikt, hoeft je tv of monitor niet per se ook Atmos te ondersteunen. Sluit je je console echter rechtstreeks aan op een tv of monitor en voer je het geluid via eARC door naar een AVR of soundbar, dan moet je scherm ook Atmos ondersteunen. Over kabels hoef je je gelukkig niet zo druk te maken, want zelfs met het inmiddels stokoude HDMI 1.3 kun je al Dolby Atmos in de hoogste kwaliteit (TrueHD) doorsturen. De kans is groot dat je voor HDR, 4K-resoluties of zaken als VRR (Variable Refresh Rate) en ALLR (Auto Low Latency Mode) al nieuwere, betere HDMI-kabels gebruikt.

Dolby Atmos is dus heus niet alleen iets dat voorbehouden is aan bioscopen, maar de kans is groot dat je wel een of meerdere onderdelen in je setup moet vernieuwen. Dat brengt ons bij de volgende en misschien wel de belangrijkste vraag: wat merk je nou van Dolby Atmos? Om daar antwoord op te geven, hebben we verschillende games en films getest met zowel een 5.1.2-installatie (dat staat voor vijf speakers om de luisteraar heen, een subwoofer en twee hoogtespeakers), als met een televisie waarvan de ingebouwde speakers Atmos ondersteunen.

Denderende helikopters en rommelende bovenburen

De eerste minuten van Gears 5 op de Xbox One X blijken een geweldige demonstratie van Dolby Atmos. Als JD Fenix abseilt vanuit een helikopter, klinkt het geluid van de helikopter intimiderend van boven. In de ruïnes van Azura zijn het juist de kleine details die opvallen, zoals gepiep en gekraak dat de doodse stilte van de betonnen gangen doorbreekt, of kleine brokstukjes die nog na stuiteren als een deel van het gebouw instort.

Ook Call of Duty: Modern Warfare maakt perfect gebruik van het hele spectrum. Als in het begin van die game een legerbasis wordt gebombardeerd, creëren de hoogte- en frontspeakers een soort daverende muur van geluid. Tijdens de ijzingwekkende missie Clean House, waarin je stilletjes kamer voor kamer een huis doorzoekt, hoor je gestommel en gemoffelde stemmen op de verdieping boven je. Ik zou zweren dat ik mijn bovenburen hoorde – alleen heb ik geen bovenburen.

©GMRimport

Atmos-lekkage

Bij Shadow of the Tomb Raider verwacht je misschien weggeblazen te worden tijdens de vele actiescènes waarin alles om je heen naar de gallemiezen gaat, maar gek genoeg weten die passages niet heel veel indruk te maken. Geluid komt juist dan vooral uit de voor- en zijspeakers. Midden in de Peruaanse jungle zijn er wel duidelijk vogels hoorbaar die over Lara heenvliegen, terwijl in tombes het regelmatig onheilspellend kraakt boven haar hoofd.

Dolby Atmos zorgt echter ook een paar keer voor vreemde situaties. Een aantal keren ‘lekte’ geluid uit de ene locatie te hard door in een andere locatie, waardoor op een specifieke locatie in een stille grot ineens harde gesprekken of het zoemend geluid van een grotesk ronddraaiend Maya-bouwsel hoorbaar waren. Foutjes in de programmering worden dus ook ineens een stuk beter hoorbaar. Dat gezegd hebbende, zou de onweersstorm in het downloadbare hoofdstuk The Pillar zonder Atmos lang niet even imponerend zijn.

Niet alle Atmos is Atmos

Los van de geluidseffecten boven je hoofd, valt ook op hoeveel rijker het geluid klinkt. De gehele ‘sound stage’ wordt vergroot. Games met Atmos hebben stuk voor stuk rijker geluid met meer details en een groter dynamisch bereik (het verschil tussen harde en zachte geluiden). Tenminste, als er gebruik wordt gemaakt van een beetje goede speakers. Als we overschakelen naar de tv-speakers, die ook Atmos ondersteunen, voelt het geluid ‘opgepropt’.

Het is natuurlijk een beetje tegen beter weten in, want je hoeft geen raketgeleerde te zijn om te snappen dat de kleine speakertjes in een flinterdunne OLED-televisie nooit hetzelfde geluid kunnen produceren als acht individuele luidsprekers. Toch valt Atmos via de tv, zelfs met realistische verwachtingen, tegen. Het geluid klinkt weliswaar rijker en voller ten opzichte van standaard stereogeluid, maar dat komt vooral door de redelijke virtualisatie van surroundgeluid. Geluid lijkt namelijk wel van achter te komen. Een hoogte-effect is echter niet of nauwelijks meer waarneembaar, en het grote dynamische bereik gaat bijna volledig verloren. Het predicaat ‘Atmos’ is in dit geval dan ook een beetje een wassen neus.

Regen en onweer

Terug naar de 5.1.2-installatie. Die blijkt namelijk ook toegevoegde waarde te hebben bij games die helemaal geen Dolby Atmos ondersteunen. AVR’s met Atmos ondersteunen, als het goed is, ook altijd het geluidsveld ‘Dolby Surround’. Dat is een beetje een verwarrende term, want je zou denken dat het dan gaat om ‘geluid om je heen’, zoals een 5.1 of 7.1 opstelling. Tegenwoordig maakt Dolby Surround echter ook gebruik van aangesloten hoogtespeakers. Als de bron Dolby Atmos (of DTS:X) is, worden de hoogtespeakers gewoon gebruikt waar ze voor bedoeld zijn. Bij andere formaten, zoals Dolby Digital of TrueHD, maar ook DTS(-HD) of Lineair PCM, gaat een algoritme met het geluid aan de slag. Met soms verrassende resultaten.

Het algoritme blijkt vooral goed overweg te kunnen met weerseffecten. Regen in Red Dead Redemption 2 of rommelende lucht in Death Stranding, beide op PS4, komen redelijk overtuigend uit de plafondspeakers, terwijl de PS4 Atmos niet ondersteunt. Toegegeven, het klinkt niet zo natuurgetrouw als in een echte Atmos-game, maar het is toch mooi meegenomen dat dat dure speelgoed breder inzetbaar is dan alleen bij die handvol games die ruimtelijk geluid ondersteunen.

Het algoritme kan echter niet van elke game iets maken. Red Dead Redemption 2 en Death Stranding zijn voorbeelden van games die al heel rijk en dynamisch geluid hebben. Bij Assassin’s Creed Odyssey (PS4) lijkt het upmixen weinig uit te halen. En als je bij FIFA 20 verwacht dat het stadion ontploft bij een goal, kom je eveneens bedrogen uit.

©GMRimport

Atmos bij films

Behalve bij games speelt Atmos natuurlijk ook een grote rol bij films. Opvallend is dat de impact van Atmos bij films kleiner is dan bij games. Toegegeven, tijdens de eerste minuten van Saving Private Ryan lijkt het inderdaad alsof het water je woonkamer binnenstroomt, en ook films als Mad Max: Fury Road en John Wick 3: Parabellum zijn een feest voor je zintuigen – maar dat zijn ze toch wel. Dat driedimensionaal geluid minder indruk maakt bij films dan bij games, is inherent aan het medium. De actie wordt bij een film vaak juist ín beeld gebracht, dus er zijn minder belangrijke effecten die zich búiten beeld afspelen, laat staan dat wat boven in beeld is. Daarmee willen we Dolby Atmos bij films zeker niet bagatelliseren, maar bij games gebeurt er simpelweg meer om je heen en krijg je meer de kans om er zelf op te letten of bij stil te staan, waardoor Atmos meer toegevoegde waarde heeft.

Dolby Atmos is desalniettemin in de filmwereld al veel meer ingeburgerd. Op streamingdiensten als Netflix en Disney+ is genoeg Dolby Atmos-content te vinden, al heb je er bij Netflix wel het duurste Ultra HD-abonnement voor nodig. Films en series die Atmos ondersteunen, zijn bij die diensten ook altijd netjes van een symbooltje voorzien (wel alleen op apparaten die al Atmos ondersteunen, dus je kan niet van tevoren spieken of jouw favoriete serie het ondersteunt). Bovendien geven de meeste AVR’s of Soundbars bij films, zowel via streamingdiensten als op Blu-Ray, aan welk formaat geluid er wordt afgespeeld. Je ziet doorgaans dus op een venstertje wel of je naar Dolby Digital, TrueHD of Atmos zit te luisteren.

Slecht aangegeven bij games

Bij games zit dat anders. Consoles ‘verpakken’ alle audio als één formaat. Dat is gedaan omdat anders systeemgeluiden, zoals de *pling* bij Achievements, niet zouden werken. Normaal boeit dat niet zoveel, maar als je je Xbox One dus op Dolby Atmos instelt, wordt ál het geluid als Atmos verpakt. Je receiver zal dan dus altijd aangeven dat er Atmos-geluid wordt afgespeeld. In geval van games als Gears 5 of Shadow of the Tomb Raider klopt dat, maar bij andere games heb je slechts te maken met geüpmixt geluid. Bij vrijwel geen enkele game vind je Atmos terug als instelling. Soms prijkt er een logo op het doosje, maar bij digitale aankopen zie je geen icoontje, zoals HDR en 4K dat wel hebben. Dolby heeft zelf een lijstje op de site met ondersteunde games, maar hierbij staat dan weer niet aangegeven op welk platform. De games van EA ondersteunen bijvoorbeeld alleen Atmos op pc. Je moet dus zelf maar uitzoeken of je game wel of niet écht Atmos ondersteunt.

Het is zeer teleurstellend dat Atmos nog zo slecht ingeburgerd is bij games, want het is zeker van toegevoegde waarde. Als je eenmaal een paar games mét Atmos hebt gespeeld, klinken games zonder letterlijk een stuk vlakker. We kunnen alleen maar dromen wat Atmos voor extra ambiance zou toevoegen aan games als Prey (2017), or Alien: Isolation (2014). Driedimensionaal geluid mag zeker de standaard worden, zoals 5.1 dat nu is.

©GMRimport

Driedimensionale audio bij de volgende generatie consoles

Het is nog niet met zekerheid te zeggen of driedimensionaal de komende generatie ook echt de standaard wordt. De Xbox Series X ondersteunt in ieder geval Dolby Atmos, DTS:X en Windows Sonic op hardwareniveau. Daardoor is zelfs audioraytracing mogelijk, maar we weten nog niet welke games dit ook echt zullen gebruiken. De PlayStation 5 zal volgens hardware-architect Mark Cerny geen Dolby Atmos ondersteunen. Sony maakt in plaats daarvan gebruik van een zelfontwikkelde variant van 3D audio in de zogenaamde Tempest Engine, die ook met alleen tv-speakers realistisch ruimtelijk geluid zou moeten kunnen creëren. Gezien de tegenvallende resultaten van Dolby Atmos via tv-speakers, houden we bij die claim nog even een kritische slag om de arm.

Het is hoe dan ook goed om te zien dat zowel Microsoft als Sony bij de aankomende generatie ruimtelijke audio serieus neemt. Ruimtelijke audio, of dat nu Dolby Atmos is of een eigen ontwikkelde technologie, past immers perfect bij games, omdat daarin zoveel om je heen gebeurt. Houd wel in het achterhoofd dat de

Atmos-sticker op de doos van een televisie vooral marketing is: voor echt Atmos heb je nou eenmaal aparte hoogtespeakers nodig. Driedimensionaal geluid is in ieder geval niet meer alleen voorbehouden aan een handjevol bioscoopzalen, maar het is nog wel een dure hobby wil je het echt goed implementeren.

Netflix heeft een teaser uitgebracht waarin beelden van de aankomende allerlaatste afleveringen van Arcane te zien zijn.

Er zijn inmiddels zes afleveringen van het tweede seizoen van Arcane te bekijken, en de laatste drie afleveringen arriveren aanstaande zaterdag. De onderstaande trailer is dan ook bedoeld om fans alvast lekker te maken voor aankomend weekend.

Eerder werd bevestigd dat het tweede seizoen tevens het laatste is. Dat betekent echter niet dat er niet meer projecten volgen. Eerder deze week hintte Riot Games al naar het feit dat er "nog veel andere verhalen te vertellen zijn".

Arcane is gebaseerd op de populaire game League of Legends. Onder andere Hailee Steinfeld, Ella Purnell en Kevin Alejandro spelen een rol in de serie, die in samenwerking met Riot Games wordt gemaakt. De serie wordt geprezen door critici en fans en won een Emmy. 

Sega werkt aan een remaster van het vechtspel Virtual Fighter 5, dat ergens aankomende winter op Steam verschijnt.

Volgens het bedrijf wordt Virtua Fighter 5 R.E.V.O., zoals de remaster heet, "de ultieme editie van de legendarische game". Het spel krijgt een 4K-resolutie en verbeterde textures. Ook wordt rollback netcode ondersteund voor mensen die game op competitief niveau willen spelen.

In 2021 kwam Virtua Fighter 5: Ultimate Showdown al uit in Japanse arcades en op PlayStation 4. Dat is een opnieuw ontwikkelde versie van de fighter die op de Dragon Engine van Ryu Ga Gotoku Studio draait. Die versie van de game is echter nooit op pc uitgekomen.

Eerder deze maand liet Sega al weten een nieuwe Virtua Fighter-game in ontwikkeling te hebben. Het is niet duidelijk of daarmee deze Steam-versie wordt bedoeld, of een geheel nieuw deel.