De Britse schrijver Anthony Trollope is niet alleen auteur van vuistdikke boeken die niemand meer leest, maar ook de uitvinder van de Britse brievenbus. Niet die in je deur, maar die dingen op straat waar je post in gooit die vervolgens opgehaald en bezorgd wordt. Een uitvinding waar hij later enorm veel spijt van had. Trollope was een behoorlijk conservatieve man, die er tot zijn schrik achter kwam dat de brievenbus jonge vrouwen in staat stelden om voor het eerst vrijelijk en zonder supervisie te communiceren. Voor de brievenbus was uitgevonden, moesten dochters namelijk naar hun vader die de zegel betaalde en de brief naar het postkantoor liet brengen. De brievenbus maakte het mogelijk om helemaal anoniem post te versturen. We noemen dit ook wel de wet van onbedoelde gevolgen: je weet nooit wat een uitvinding uiteindelijk voor bijwerkingen kan hebben.
Soms zijn die bijwerkingen positief (zoals de vergroting van de vrijheid van vrouwen) en soms zijn het tegenvallers. We zagen dit ook al met de smartphone, die opeens ons hele leven domineert en het voor grote bedrijven mogelijk maakt om alles van ons dagelijks leven in kaart te brengen. Het internet werd in eerste instantie gezien als een medium dat de mensheid zou verenigen door het vrijelijk delen van kennis en andere communicatie. Van dat verenigen is tot nu toe niet veel terecht gekomen. En dat vrij delen van informatie heeft er helaas ook voor gezorgd dat enorm veel desinformatie door steeds meer mensen als waar wordt gezien. Zie bijvoorbeeld de hysterie rond vaccinaties en de onzinnige angst dat deze autisme veroorzaken.
En dat brengt ons bij een meer recente technologie, namelijk virtual reality. Het is een nog piepjong medium waarvan nog steeds niet helemaal duidelijk is welke plaats het in onze maatschappij gaat innemen. Toch is het intere ant om eens te kijken naar de mogelijke gevolgen die een ma ale acceptatie van de tech kan hebben op onze wereld. De nu volgende scenario’s zijn uiteraard volkomen speculatief.
Een ‘verloren’ groep mensen
Dit angstbeeld is natuurlijk niet uniek voor vr. Van videogames werd ook al gezegd dat het heel isolerend werkt, omdat mensen zich terugtrekken op hun kamertje en niet meer in contact komen met andere mensen. En tot op zekere hoogte bleek deze angst ook terecht voor een relatief kleine groep gamers. Gamers die inderdaad wegvallen uit de maatschappij en alleen maar online contacten onderhouden. In Zuid-Korea bleken meerdere online gamers zo lang door te spelen dat ze er aan overleden. Dat leidde tot een ‘online avondklok’ voor minderjarigen, waarbij ’s avonds verplicht de verbinding met de game verbroken werd.
Het is niet moeilijk om je voor te stellen dat spellen in een virtuele wereld met volledige onderdompeling een nog veel verslavender effect kunnen hebben. Vooral als je de huidige technologieën doortrekt naar een jaar of tien, twintig in de toekomst. Op het moment dat een virtuele omgeving niet meer van echt is te onderscheiden én alle sensaties van het ‘echte leven’ (inclusief aanraking en zelfs seks) realistisch gesimuleerd worden, is het niet ondenkbaar dat sommigen dat verkiezen boven een doorsnee kantoorbaan of opleiding.
Wat een dergelijk scenario op zijn minst plausibel maakt, is het feit dat een ultiem plezierparadijs, waar de speler volledige controle heeft over hoe geweldig alles is, bijna instant verslavend werkt. Een virtuele wereld zet je naar je hand en geeft nooit negatieve prikkels. De werkelijkheid zit vol lastige, willekeurige gebeurteni en en gevoelens waar je geen grip op hebt.
We zijn nog een eind verwijderd van vr dat een dergelijke invloed op een mens kan hebben. Maar technologisch gezien is het niet ondenkbaar. Zelfs zonder breinimplantaten of andere sci-fi verzinsels.
Het verleren van levensreddende gewoonten
De eerste keer dat er in virtual reality iets op je af komt, is het schrikken geblazen. Wie onvoorbereid de Oculus Dreamdeck-demo probeerde en niet met de ogen knipperde toen de dino in zijn gezicht brulde, is moediger dan wij. Hetzelfde geldt voor andere ervaringen waar opeens gevaar opduikt en je lichaam instinctmatig in de ‘vecht of vlucht’-modus gaat: de adrenaline neemt toe en je wilt wegduiken of juist een klap uitdelen. En dat terwijl je eigenlijk weet dat het nep is.
Maar wie wat langer vr gebruikt, merkt dat die ervaringen minder sterk worden. Langzaam maar zeker wennen we aan al die opmerkelijke gebeurteni en, en hoewel we nog steeds kunnen schrikken, is er een steeds dieper besef dat we heus wel veilig zijn.
Stel nu voor dat de vr-technologie zo overtuigend wordt, dat we echt geen (of bijna geen) verschil meer ervaren met de werkelijkheid. We lopen via een goedkope tredmolen rond in Grand Theft Auto 12. We voelen de wind van voorbij razende auto’s. Ruiken de stad. En alles om ons heen ziet er fotorealistisch uit. Opeens racet een andere speler met zijn snelle sportwagen op ons af. Het ‘gevarencentrum’ in ons brein zou normaal gesproken alles in het werk stellen om ons uit de weg te laten springen. Maar na weken GTA 12 weten we dat ons niks overkomt, hooguit een kort laadscherm. We lachen dus en blijven staan.
Zou een dergelijk aangeleerd negeren van gevaar enkel in vr blijven, of zorgt dit straks voor verwarring in de echte wereld? Leidt het structureel negeren van waarschuwing ignalen in vr-games er straks toe dat ons reactievermogen bij echt gevaar afneemt?
Een economie van niks
Ons consumentengedrag is de afgelopen twintig jaar op een aantal vlakken drastisch veranderd. Bijna niemand koopt nog muziek op fysieke media: het overgrote deel van de (westerse) consumenten streamt of koopt digitale exemplaren. En hoewel papieren boeken nog lang geen risico lopen om uit te sterven, zijn er nu al miljoenen mensen met een Kobo of Kindle die hun literatuur per megabyte aanschaffen. Langzaam maar zeker daagt het besef dat er een verschil is tu en ‘drager’ en ‘inhoud’. Het gaat niet om het papier of het schijfje, maar om de ervaring die deze transporteert.
Met de toenemende vooruitgang op het gebied van vr, maar vooral bij augmented reality, zou het wel eens zo kunnen zijn dat ook gebruiksvoorwerpen niet meer echt hoeven te zijn. Stel je een ar-systeem voor dat je hele blikveld vult met een extreem overtuigende hoge resolutie. En stel je voor dat deze in staat is om op elke plek in je kamer dingen te projecteren die niet van echt te onderscheiden zijn. Wat let je dan om wat dan ook aan je muren te hangen? Om de kleur van je echte bankstel via overprojectie te veranderen? En vooral: wie heeft er nog een 4K-televisie nodig als je met een handgebaar je hele muur in een bioscoopscherm kan veranderen?
Het is dan niet een heel grote stap om je voor te stellen dat steeds meer dingen die we mooi of handig vinden, niet langer uit fabrieken komen, maar uit 3D-modellen. Een dergelijke verschuiving naar digitale gebruiksvoorwerpen zou een gigantische invloed hebben op de economie. Niet alleen zouden heel wat fabrieken hun deuren sluiten als niemand meer smartphones, tablets of tv’s nodig heeft, maar ook heel wat andere fysieke producten zouden wel eens volkomen overbodig kunnen worden. Wie heeft er behang nodig wanneer je dat virtueel kan projecteren op je muren?
Zou een degelijke verschuiving resulteren in betaalde virtuele goederen? Gaan we ons ar-behang kopen bij een virtuele bouwmarkt? Halen we straks basismeubels bij een meubelwinkel, die er door ar uitzien zoals we eigenlijk willen? Een economie dus waar we steeds minder fysieke spullen hebben, maar vooral veel ‘niets’ aanschaffen, in de vorm van bestanden. Zou dat voor banenverlies leiden? Is het de redding van ons ecosysteem doordat we minder grondstoffen nodig hebben? Het scenario is niet ondenkbaar, maar nog een heel eind weg.
De hier geschetste mogelijke gevolgen zijn zoals gezegd pure speculatie. Ze zijn het gevolg van het doortrekken van lijnen der verwachtingen. De wet van onverwachte gevolgen gaan echter juist om dingen die gebeuren die niemand aan had zien komen. We zijn daarom natuurlijk uitermate
benieuwd wat jouw ideeën zijn over de toekomst. Wat denk je dat de grootste onverwachte verandering is in onze maatschappij in de komende pak ’m beet twintig jaar?
Meer Vr Vrijdag: