Virtual reality biedt een unieke game-ervaring, met manieren van spelen waar we tot een paar jaar geleden alleen maar van konden dromen. Maar er zijn ook risico’s. En in tegenstelling tot de ‘gevaren’ die vaak aan gewone spellen wordt toegeschreven (“je wordt gewelddadig van gamen”) zijn de risico’s in vr wél echt. Gelukkig zijn er manieren om de vervelende effecten zo veel mogelijk te voorkomen.
Voor we verder gaan: vr is niet gevaarlijk, in de zin dat je er onherstelbare schade van op kan lopen. En hoewel vr best intensief met je brein speelt, is er geen risico dat je ‘doordraait’ of zoiets. Dat soort angsten kunnen we naar het rijk der fabelen verwijzen. Of naar slechte films. We kijken naar jou, Lawnmower Man. Er zijn echter wel degelijk fysieke bijverschijnselen waar je als beginnende vr-gebruiker (vr-naut?) op voorbereid moet zijn. De belangrijkste is sim-ziekte.
Evenwicht
Simziekte is het gevoel van mi elijkheid en/of duizeligheid dat je kan ervaren van een se ie virtual reality. De naam komt uit de luchtvaart, waar piloten-in-opleiding ontdekten dat ze soms flink ziek werden van hun training in de vluchtsimulator. Het probleem is namelijk dat je in een simulator (net zoals in vr) wel beweging ziet, maar niet voelt. Ons brein heeft namelijk twee manieren om constant te checken hoe we in de wereld staan: onze ogen en ons evenwichtsorgaan. Dat laatste wordt ook wel het slakkenhuis genoemd en zit in ons oor. Het slakkenhuis ziet er uit als een, eh, slakkenhuis en is gevuld met een vloeistof. Aan de binnenkant van het orgaan zitten kleine trilhaartjes. Wanneer je hoofd beweegt, gaat de vloeistof stromen die zo de trilhaartjes stimuleert. Zo weet het brein hoe ons hoofd staat in relatie tot de zwaartekracht en weten we wat ‘boven’ en ‘beneden’ is.
Het brein checkt deze informatie ook constant met onze ogen, om te zien of alles op één lijn is. Als dat niet zo is (bijvoorbeeld als we een racesim spelen en dus wel beweging zien maar niet voelen) is dat een signaal dat er iets mis is. Mi chien hallucineren we? Mi chien is er een andere storing? De poging van ons brein om deze discrepantie te verhelpen ervaren we als simziekte. Er zijn hypotheses dat de mi elijkheid die we dan voelen bedoeld is om ons te laten overgeven. Want die ‘hallucinatie’ zou wellicht kunnen komen doordat we iets giftigs hebben gegeten. Dat laatste is echter nog niet bewezen en feitelijk zijn er nog best veel vragen over het waarom van bewegingsziekte.
Psychisch
Het gaat voor de duidelijkheid niet om de bewegingen zelf. Simziekte, wagenziekte, zeeziekte, het is allemaal hetzelfde fenomeen. Het verschil tu en simziekte en wagenziekte is alleen dat je bij wagenziekte wel beweging voelt, maar niet ziet, in plaats van andersom. Bijvoorbeeld omdat je zit te lezen op de achterbank. Hoe dan ook is de mi elijkheid of duizeligheid puur het gevolg van de ruzie tu en het evenwichtsorgaan en de ogen. Dat is ook waarom ‘armbandjes tegen wagenziekte’ totale onzin zijn.
“Maar zo’n bandje helpt mij/mijn vriend/mijn zus wel!” horen we sommigen nu roepen. Tja, dat heet het ‘placebo-effect’. Als je gelooft dat een armbandje (of homeopathie of acupunctuur) werkt, dan ervaren sommige mensen ook echt een genezende werking. Dit effect is belangrijk omdat het ook de andere kant op kan werken, wat een versterkend effect kan hebben op het wel of niet hebben van simziekte. Als je namelijk gelooft dat je mi elijk gaat worden van vr, dan is de kans heel groot dat je dat ook wordt. We kennen mensen die zeggen “ik word al ziek als ik aan vr denk”. Dat is geen inbeelding, maar het tegenovergestelde van het placebo-effect. Dit heet ook wel het ‘nocebo-effect’.
Remedie
We weten dus nu waar dat nare gevoel vandaan komt. Maar wat doe je er tegen? Het allerbelangrijkste is: probeer niet door de ziekte heen te spelen. Als je ongemak voelt, is dit een signaal om onmiddellijk te stoppen met spelen. Doe je dat niet, dan wordt het alleen maar erger, met als risico dat je (letterlijk) dagen ziek bent van je vr-se ie. Bovendien ‘veranker’ je simziekte door verder te spelen. Met andere woorden: je traint je brein dat vr je ziek maakt. En daardoor wordt het alleen maar erger.
Door te stoppen op het moment van ongemak (en te pauzeren tot alle symptomen helemaal weg zijn) bouw je juist tolerantie op. Hoe dit precies werkt weten we nog niet, maar feit is dat als je stopt bij de eerste signalen, pauzeert tot het over is en weer verder speelt, je langzaam maar zeker beter tegen simziekte bestand raakt. Bij veel (maar lang niet alle) spelers gaat simziekte zelfs helemaal over, tot het punt dat je er bijna geen last meer van krijgt.
Ben je toch te ver gegaan en voel je je mi elijk, dan kan het helpen om Cyclizine te slikken. Dit zijn tabletjes die je gewoon bij de drogist of apotheek kunt halen en mi elijkheid verminderen. Mensen slikken deze ook tegen wagenziekte. Een andere remedie zou gember zijn (wat bijvoorbeeld in gemberbier zit), omdat wordt beweerd dat dit een natuurlijk middel is tegen mi elijkheid. Hiervoor is echter weinig bewijs. Het is aannemelijker dat de pauze die je neemt om wat gemberbier te drinken weldadiger is dan de gingerale zelf. Hoe dan ook is simziekte niet gevaarlijk en gaat het vanzelf over als je maar voldoende rust neemt. Een wandeling in de fri e lucht doet ook wonderen.
Voorkomen
Het is overigens wel heel goed om te weten dat lang niet alle vr-spellen simziekte oproepen. Zoals we zelf hebben ondervonden krijgen we simziekte van spellen waarbij we beweging zien die we niet voelen. Denk hierbij aan racesims of vliegspellen zoals Elite Dangerous. Maar sommige vr-games geven de speler de mogelijkheid om rond te bewegen als in een first person shooter. Hierbij ‘glijd’ je door de levels, wat zeker beginnende vr-nauten flink mi elijk kan maken. Denk bijvoorbeeld aan Resident Evil op PSVR, of Onward op Vive en Rift. We noemen dit ‘kunstmatige voortbeweging’.
Er zijn veel spellen waar geen kunstmatige beweging in zit. Spellen zoals Rec Room (PSVR, Rift, Vive) bijvoorbeeld, waarbij je naar nieuwe plekken teleporteert. Omdat er geen illusie van beweging is, word je hier niet ziek van. Sommige spellen spelen zich af op één locatie, zoals Elevator to the Moon (Rift, Vive) of Fantastic Contraption (Rift, Vive, PSVR). Ook hier kun je niet vr-ziek van worden. Het overgrote deel van vr-games is ontworpen rond het uitgangspunt dat je er niet ziek van moet worden, dus zelfs als je erg gevoelig bent zijn de meeste vr-games volkomen veilig.
Ook ontwikkelen gamedesigners steeds betere manieren van spelen die het comfort vergroten. Zo is de unieke voortbeweging van Echo Arena en Lone Echo (Rift) voor de meeste mensen net zo comfortabel als teleportatie. En uit ervaring blijkt dat games met een duidelijke cockpit minder ziek maken dat spellen zonder. Dit lijkt te maken te hebben met het perifere zicht (dus wat je waarneemt in je ooghoeken). Door dat perifere zicht te beperken wordt je minder ziek. Hoe en waarom? Daar is de wetenschap nog niet helemaal achter. Feit is dat het werkt, wat goed nieuws is voor simfans.
Toch blijft het opletten met vr. Van simziekte kun je echt heel naar worden, zoals de schrijver van dit artikel ervoer toen hij met de DK2 (het prototype van de Oculus Rift) een demo uitprobeerde waarbij hij op hoge snelheid door kronkelende kloven vloog en weigerde te stoppen toen hij zich ziek voelde. Het was de eerste keer in zijn leven dat hij echt begreep wat ‘projectile vomit’ betekent. Wees slimmer dan hij. Doe het rustig aan. Neem pauzes. En vooral: geniet van de unieke ervaring van avonturen in de virtuele wereld.
Meer Vr Vrijdag: