We horen vaak dat mensen vijf zintuigen hebben. Een enorme onderschatting. Want naast zicht, horen, reuk, tast en smaak hebben we nog heel wat andere manieren om onze werkelijkheid waar te nemen. Zo hebben we thermoceptie, waarmee we temperaturen kunnen onderscheiden, proprioceptie, waardoor we altijd weten waar onze armen, benen, voeten en handen zich bevinden ten opzichte van ons lijf, pijn, evenwicht, honger, dorst, en dat moeilijk te benoemen gevoel dat we ons net niet lekker genoeg voelen om vandaag naar het werk te gaan.
Nee, het doet ons mensen enorm tekort door enkel over vijf zintuigen te praten. Een menselijk lichaam is één groot waarnemingsapparaat dat ons brein een enorm gedetailleerd beeld geeft van onze omgeving. Een beeld dat overigens nog heel schetsmatig is vergeleken met sommige dieren. Ons zicht, onze reuk en ons gehoor zijn notoir beperkt vergeleken met vogels, katten en honden.
Waarom deze uitgebreide inleiding in een artikel over vr? Dit is de ‘Kijk’ toch niet? Grappig dat je het vraagt. Want kijken lijkt soms wel het enige waar vr-ontwikkelaars zich mee bezig houden. De allerbelangrijkste functie van een Vive of Rift is om onze ogen om de tuin te leiden, zodat we denken dat we een wereld zien die er eigenlijk niet is. Vr-brillen doen in feite niets anders dan voor elk oog een iets ander beeld tonen, dat ons hele blikveld vult en daardoor het idee geeft dat we die andere wereld waarnemen.
Hoor je me?
Maar daarmee zijn we er natuurlijk niet voor een complete illusie. Een ander traditioneel zintuig, het gehoor, is makkelijk te foppen. Goede vr heeft dan ook ruimtelijke audio, wat betekent dat de geluiden in de vr-wereld werkelijk lijken te komen van waar ze zouden moeten komen. Ruimtelijke audio is al heel lang een opgelost probleem. Al in 1881 deed uitvinder Clément Ader in de Parijse Opera experimenten met stereo audio door middel van twee telefoonspeakers. En wie recentelijk in een goede bioscoop zat, weet hoe overtuigend surround sound inmiddels is.
Na zien en horen wordt het al een stuk lastiger in virtual reality. Het volgende zintuig waar we mee te maken hebben is tast. En daar staat het onderzoek op dit moment nog in de kinderschoenen. In dertig jaar videogames zijn we feitelijk nog niet verder dan de DualShock-controller, zoals die werd gelanceerd voor de eerste Playstation. Twee trilmotoren van verschillend formaat kunnen onafhankelijk van elkaar met verschillende intenties aangezet worden, om zo diverse soorten ‘aanraking’ te simuleren. En hoewel de vibratiemotors inmiddels iets (maar niet veel) geavanceerder zijn (zie de ‘HD rumble’ in de Joy-Con controllers voor de Switch) bevatten zowel de HTC Vive- als Oculus Touch-controllers niet meer dan een ding dat ‘bzzzt’ of ‘BZZZZT’ doet in je handen. Dat is natuurlijk geen goede simulatie van aanraking. Deze ‘force feedback’ is net voldoende om de vr-wereld een klein beetje tastbaarder te maken.
Schokkend
Er zijn natuurlijk wel diverse experimenten gaande om voorwerpen in vr tastbaarder te maken. Zo verscheen onlangs een onderzoek van het Ha o-Plattner Instituut in Potsdam, dat stelt dat het mogelijk is om virtuele voorwerpen tastbaar te maken met elektrostimulatie. Het idee is dat je electroden op je spieren plakt, en een apparaatje hier indien nodig zwakke stroom doorheen jaagt. Het effect is dat je spieren zich spannen. Als je de electroden op de juiste manier plaatst en aanstuurt, kun je de illusie wekken dat je handen iets vastpakken, of niet door een muur kunnen bewegen. Het is natuurlijk wel oppa en geblazen met zulke effecten, en dan hebben we het niet over de zwakke stroom. Maar hoeveel mensen vallen nu al in vr door niet-bestaande tafels omdat ze even denken er op te kunnen leunen? Dat gebeurt natuurlijk alleen maar vaker als je de niet-bestaande tafel kunt voelen.
Waar is ‘boven’?
Als laatste zintuig in dit artikel willen we het hebben over evenwicht. Want dat is een heel cruciale ‘sensor’ van ons lichaam als het gaat om ons gevoel van werkelijkheid. En het is ook nog eens de boosdoener als het gaat om simulatieziekte. Want simulatieziekte ontstaat als de ogen wel beweging zien, maar ons evenwichtsorgaan (in het slakkenhuis, in je oor) geen beweging voelt. Deze ‘kortsluiting’ maakt ons mi elijk. Door het evenwichtsorgaan om de tuin te leiden kunnen we twee heel belangrijke problemen oplo en. Om te beginnen dus die mi elijkheid, maar vooral ook de illusie dat ons lichaam in beweging is. Als we namelijk ons slakkenhuis zouden kunnen stimuleren, dan zouden we het gevoel hebben dat we, bijvoorbeeld, bewegen, vallen, vliegen of op onze kop staan. En dat maakt vr natuurlijk meteen heel levensecht.
Laat nu Samsung inmiddels een manier te hebben gevonden om precies dat te doen. Met een techniek die ‘galvanische vestibulaire stimulatie’ heet, wordt een zwak elektrisch veld opgewekt dat de trilhaartjes in ons slakkenhuis activeert. Door de juiste elektrische velden te gebruiken kunnen we diverse beweging ensaties oproepen. Samsung’s prototype bestaat uit een vrij grote koptelefoon, die dit effect nu al opwekt. Nadeel is dat de velden nog niet ‘op bestelling’ kunnen worden opgewekt tijdens bijvoorbeeld een game. De eerste testversies bestaan uit een voorgeprogrammeerde vr-ervaring in een auto, waarbij de juiste stimulatie al vooraf is berekend. Voor de proefpersoon lijkt het of hij of zij werkelijk in een auto zit en heen en weer wordt getrokken door de centrifugale krachten.
Meer
Zoals aan het begin van dit artikel duidelijk werd, zijn er nog heel wat andere zintuigen die we dagelijks gebruiken om onze wereld waar te nemen. En uiteraard zijn er bedrijven bezig met ‘vr-geuren’ en andere toch wat meer marginale sensaties. Niet dat geur marginaal is, maar de meerwaarde van het ruiken van de zee is op dit moment natuurlijk veel minder dan het werkelijk voelen deinen van ons virtuele bootje. Hoe dan ook ziet er het er naar uit dat het virtueel waarnemen van de werkelijkheid de komende jaren snel veel realistischer wordt. Maar kijk uit voor die virtuele tafel: hij blijft nep!