Een overlijden, een geheimzinnig dorpje, een mysterieuze appel en een raadselachtig testament. Dit zijn de belangrijkste verhaalelementen van Profe or Layton and the Curious Village. In het dorpje Sint Mystere is de baron Augustus Reinhold overleden. Deze baron heeft in zijn testament verklaard dat zijn hele fortuin wordt nagelaten aan degene die de 'Gouden Appel' weet te vinden. Helaas weet niemand het raadsel op te lo en en dus wordt er een beroep gedaan op de grote puzzelaar Profe or Layton.
En die Profe or Layton mag jij spelen. Je kunt als de profe or rondlopen in Sint Mystere en met de inwoners ervan praten. Het blijkt dat er veel verschillende soorten mensen in het dropje wonen, maar ze hebben allemaal een overeenkomst: ze zijn allemaal gek op puzzels en allemaal groot fan van Profe or Layton.
De puzzels die je voorgeschoteld krijgt, zijn erg gevarieerd. Niet alleen qua moeilijkheidsgraad, maar ook qua opzet. De allereerste puzzel die je krijgt is een vrij simpele: de profe or vraagt Luke het dorp waar ze naartoe moeten rijden aan te wijzen op de kaart. De enige tip die Luke meekrijgt is dat het dorp aan een weg ligt die niet naar andere dorpen leidt. Even de kaart afzoeken en je hebt het antwoord gevonden, in dit geval. Maar uiteraard zijn er ook ingewikkeldere puzzels. Zo is er een puzzel waarbij je een rivier hebt met aan één kant drie wolven en drie kuikens. De bedoeling van die puzzel is dat alle dieren op een vlot naar de overkant moeten. Uiteraard zijn er wel wat beperkingen. Zo mogen er nooit meer wolven dan kuikens aan een kant staan en mag het vlot nooit leeg de overtocht maken. Bij het oplo en van de puzzel zal blijken dat de oplo ing een stuk lastiger is dan het lijkt.
Erg grappig is dat sommige puzzels je compleet op het verkeerde been weten te zetten. Zo is er een puzzel waarbij je een kwartcirkel ziet waarin een rechthoek is getekend. Het is de bedoeling uit te rekenen hoe lang een bepaalde zijde van die rechthoek is. Vol overtuiging van mijn eigen wiskundige kennis heb ik de beruchte stelling van Pythagoras erop losgelaten,maar tot een oplo ing kwam ik maar niet. De puzzel heeft enkele dagen lang onopgelost in mijn do ier gezeten. Totdat ik 's avonds laat in bed een ingeving kreeg, waarna de puzzel zo was opgelost.
Dat do ier is een erg sterk punt aan Profe or Layton. Daarin zijn meerdere puzzels te bewaren, mocht je niet direct het antwoord op de puzzel weten. Hierdoor kun je er nog eens rustig over nadenken. Het is me de afgelopen week regelmatig gebeurd dat ik tijdens het werk of in de auto aan mogelijke oplo ingen zat te denken. Het spel blijft je zo bezig houden, zelfs als je het niet aan het spelen bent.
Door het oplo en van de puzzels kom je steeds verder in het verhaal en ontdek je dat er veel meer speelt dan op het eerste gezicht lijkt. Niet alle puzzels verkrijg je door te praten met dorpsbewoners, sommige moet je ook vinden door te klikken op bepaalde voorwerpen in het dorp. In totaal zitten er rond de 130 unieke puzzels in het spel. Het is een bijzondere prestatie dat elk van de puzzels in een game uniek is. Bij veel puzzelgames zie je dat er op een handvol puzzels meerdere variaties worden bedacht, maar in Profe or Layton is elk raadsel uniek.
Het is verstandig om te klikken op alles wat enigszins intere ant oogt, wat soms munten zal opleveren. Met die munten kun je aanwijzingen kopen voor de puzzels die je niet op kunt lo en. Per puzzel zijn er drie aanwijzingen. De verleiding is soms groot om ze te kopen, maar het is aan te raden om toch zo veel mogelijk zelf te doen. De voldoening is vele malen groter als je op eigen kracht een puzzel hebt opgelost. Er zit overigens geen tijdlimiet op de puzzels, dus je kunt er zo lang over doen als je zelf wilt.
Voor het oplo en van puzzels word je op diverse manieren beloond. Het levert je in ieder geval punten op, al wordt het aantal punten dat je krijgt minder naar mate je meer foute antwoorden geeft. Ook kun je stukjes van een schilderij of een machine krijgen, waarmee extra puzzels zijn vrij te spelen. Ook kun je meubilair krijgen, wat je in de hotelkamer van de Profe or en Luke kunt plaatsen. Met een ideaal ingerichte kamer lopen ze een stuk blijer door het dorp. Als je eenmaal een puzzel hebt opgelost, dan kan je hem altijd via je menu opnieuw proberen op te lo en. Nadeel is echter wel dat je de oplo ing al weet omdat een puzzel geen verschillende oplo ingen of moeilijkheidsgraden heeft. Daardoor kent dit spel een beperkte herspeelbaarheid. Door het oplo en van de puzzels zorg je ervoor dat het verhaal verder verteld wordt. Door een oplo ing voor een bepaald persoon te vinden, zorg je ervoor dat iemand anders weer een andere puzzel voor je heeft. Door puzzel op puzzel op te lo en, ontrafel je vanzelf het geheim van het testament van de baron.
De besturing van het spel is intuïtief. Je klikt waar je naartoe wil lopen, en de Profe or volgt je order braaf op. Ook de puzzels zijn allemaal volledig met de stylus op te lo en. Profe ory Layton is daarmee een schoolvoorbeeld van hoe het touchscreen van de Nintendo DS benut kan worden. Profe or Layton is stijlvol aangekleed met prachtige tekende achtergronden en excentrieke personages. Het geheel is msischien wat statisch, maar zet de juiste sfeer neer die coherent door het spel is verwerkt. Ook de mooie tu enfilmpjes dragen daaraan bij. Bij de puzzels zelf is de aankleding soms wat summier, maar wel effectief. Het geluid vormt de meest storende factor bij dit spel. De stemmen zijn redelijk ingesproken, maar de muziek kan soms ronduit irritant zijn. De deuntjes duren niet zo lang en worden vrij snel achter elkaar herhaald. Tijdens het nadenken over een puzzel, komt het herhalende op den duur je oren uit. Regelmatig heb ik daardoor het geluid van de DS helemaal uitgezet.