Natuurlijk weten we dit allang. Ons surfgedrag wordt al jaren door nagenoeg elke website geanalyseerd via cookies, maar omdat nieuwe wetgeving Nederlandse websites verplicht dit duidelijk te maken, is er een publiek debat ontstaan. Hoewel het momenteel vooral gaat over hoe we van die vervelende cookiemuren af moeten komen, liggen er discu ies over vrijheid en privacy aan ten grondslag. Het is namelijk maar de vraag of privacy wel iets is dat ‘verhandeld’ kan worden – en welke gevolgen het gebrek aan privacy heeft voor onze conceptie van vrijheid.
Deze ingewikkelde discu ies zouden eind dit jaar zomaar ook binnen de game-industrie kunnen oplaaien, dankzij de plannen die Sony met de PlayStation 4 heeft. Tijdens de onthulling van de PlayStation 4 presenteerde Sony diverse connectivity-functies voor zijn nieuwe console. Eén daarvan is dat het apparaat jouw gamevoorkeuren volgt en aan de hand daarvan gaat voorspellen welke games jij leuk zult vinden. Sony houdt jouw gedrag bij onder het mom 'jou van dienst te zijn' en om je te kunnen wijzen op nieuwe games die je anders 'nooit zou hebben ontdekt'.
Denk aan de mogelijkheden voor indiejuweeltjes als Fez, Super Meat Boy, Braid, noem ze maar op: een web van mogelijkheden opent zich op de PlayStation 4 (tenminste, als indie-ontwikkelaars de PlayStation 4 wél collectief weten te vinden). Een heel nieuw publiek dat zich alleen bezighoudt met blockbusters kan subtiel geattendeerd worden op onbekende indiegames die in hun straatje pa en. Een markt die onbereikbaar lijkt voor onafhankelijke ontwikkelaars, kan zich ineens openen als een klaproos voor het zonlicht.
De vraag is of deze weg leidt naar het beloofde land. Wat betekent het bijvoorbeeld voor onze privacy als Sony je gamegedrag in kaart brengt? Wil je wel dat Sony precies weet wat je wel leuk vindt en wat niet, welke games je dagelijks speelt en welke je na een half uurtje al weglegt, welke titels je zoekt en welke je vindt? En wil je wel dat Sony hierop invloed kan uitoefenen? Zo dringt zich de vraag op of je een optimist of een pe imist bent: vertrouw je op de heilzame werking van het voorspellen van gebruikersvoorkeuren, of zie je commerciële belangen opdoemen die een perverse sturing van gebruikersgedrag in de kaart spelen? Vergelijk het met de ophef rondom cookies: tot hoe ver reikt de invloed van de maker van een product op jouw consumentengedrag en/of privacy?
Het is net als de mythe over de doos van Pandora. Nadat de mensheid deze beruchte kist opende, werden alle vormen van onheil losgelaten op Aarde. Toen de mens erin slaagde de doos te sluiten, bleef alleen ‘hoop’ achter. Dat kun je op twee manieren opvatten. Enerzijds kun je stellen dat hoop alles is dat de mens rest. Anderzijds kun je stellen dat de hoop is opgesloten en dus voor eeuwig verloren gegaan is. Geloof jij in de hoop, of ben je hem verloren? Ben je een optimist… of een pe imist?
Ironisch genoeg zijn er twee PlayStation 4-games die juist het pe imistische geluid uitdragen: inFamous: Second Son en Watch Dogs. Ontwikkelaar SuckerPunch wil ons via inFamous: Second Son aan het denken zetten over wat onze veiligheid kost en waard is – op een console die leunt op het volgen van gebruikersgedrag. De ironie droop er vanaf toen Nate Fox van SuckerPunch met een bloedserieus gezicht betoogde dat we een hoge prijs betalen voor onze veiligheid: er is één beveiligingscamera per veertien Britten. Er is altijd wel een camera in de buurt die een oogje in het zeil houdt en inFamous: Second Son radicaliseert dit treurige beeld.
Watch Dogs gaat nog verder: in deze game draait het om het misbruiken van digitaal dataverkeer. Je hackt alles dat los en vast zit, kijkt en luistert mee met privégesprekken, ontvangt persoonsgegevens; het is je doel om het privéleven van mensen binnen te dringen, zonder dat ze het doorhebben. Niet kennis, maar het digitale netwerk is macht. Zoals Ubisoft stelt: everything is connected, connection is power.
Deze games ademen de geest van Orwells kla ieker 1984, waarin de term Big Brother is watching you werd geïntroduceerd. Wat in 1948 (toen het boek geschreven werd) als dystopische toekomstmuziek beschouwd werd, en in 1984 tot veler opluchting niet werkelijkheid geworden was, lijkt in ons digitale tijdperk soms steeds minder satire en steeds meer realiteit. Eén camera per veertien Britten, cookies die je volgen, een gameconsole die jouw gamevoorkeur wil gaan voorspellen… moeten we vrezen voor Big Sony is watching you?
Sony-topman Shuhei Yoshida benadrukt dat het niet verplicht is om mee te gaan in de online ontwikkelingen van de PlayStation 4, maar er zijn soortgelijke situaties (denk aan Facebook en Google) waarin je de facto gedwongen wordt door de zure appel heen te bijten. Hoeveel keuzevrijheid heb je daadwerkelijk als dit najaar zou blijken dat de PlayStation 4 voor een groot deel leunt op de onlinemogelijkheden? Als blijkt dat Gaikai onmisbaar is voor de echte PlayStation 4-ervaring? Als AAA-games nog vaker dan nu onder hoge tijdsdruk gemaakt worden en daardoor na de release een oplappatch nodig hebben? Als je voor die functies akkoord moet gaan met de voorwaarden die Sony opstelt – inclusief het in kaart brengen van je gebruikersgedrag?
Op zijn minst is er een herdefinitie van ons vrijheidsbegrip nodig, wil je hiervoor een plausibele verdediging formuleren. Het opgeven van je vrijheid is een noodzakelijk onderdeel van diezelfde vrijheid. Deze beruchte double bind is een bekend filosofisch probleem: om mijn vrijheid te verwerkelijken moet ik vrij zijn, maar via het verwerkelijken van mijn vrijheid leg ik een bepaalde (‘onvrije’) uitkomst vast. Vertaald naar ons probleem: het is kiezen tu en ‘in vrijheid’ meegaan met Sony’s sociale ontwikkelingen, of ‘in vrijheid’ afhaken omdat je de potentiële privacygevolgen als een te grote belemmering ervaart. Het zijn tegenstrijdige opties die beide een gevoel van onvrijheid opleveren.
Zo gaat het uiteindelijk ook met de cookiediscu ie. Het publieke debat gaat vooral over de vraag hoe we die irritante cookiemuur weg kunnen werken, want we hebben ons er al bij neergelegd dat we niet om het product heen kunnen. Jij en ik kunnen niet zonder onze dagelijkse dosis Gamer.nl, dus we accepteren dat hier bepaalde gevolgen voor onze privacy aan verbonden kunnen zijn.
We zijn als het ware opt-in junkies die allang hebben toegegeven aan onze informatieverslaving en weten dat het alternatief onderdeel is van dezelfde double bind. Daarmee is het probleem niet opgelost. Sterker nog, het wordt alleen maar problematischer. We kunnen niet uit dit dilemma komen door ons pa ief en pragmatisch op te stellen via het motto ‘zo lang het goed gaat, werkt het’. Met die opstelling is het sowieso geen probleem dat de PS4 je in de gaten houdt. Totdat het te laat is uiteraard.
De werkelijke vraag is hoe je antwoordt op het dilemma dat de doos van Pandora ons achtergelaten heeft: geloof je in de hoop, of ben je hem verloren?
Dit artikel is geschreven door Chris Glerum. Chris is freelance gamejournalist en masterstudent filosofie. Dat deze twee bezigheden goed verenigbaar zijn, probeert hij via zijn artikelen aan te tonen. Het mag geen verra ing heten dat hij een voorliefde heeft voor games die de diepere thema's des levens aansnijden.