Het verhaal van Tetris begint in 1984. De toen 29-jarige kunstmatige intelligentie onderzoeker Alexey Pajitnov werkte in het Computer Centrum van de Sovjet-Academie voor de Wetenschappen in Moskou. Mikhail Gorbatsjov, de man die de Sovjet-Unie zo zou hervormen dat deze van communisme zou afstappen, had de macht van de communistische staat nog niet overgenomen en de wereld had nog niet gehoord van zijn glasnost en perestrojka.
Alexey Pajitnov
De academie
Maar ondanks dat vrijheid in de Sovjet-Unie nog een verre droom leek, was de Sovjet-Academie voor de Wetenschappen een plek waar men redelijk vrij kon denken en onafhankelijk van de staat kon handelen. De academie was verantwoordelijk voor onder andere de wiskundige berekeningen van het Sovjet-ruimteprogramma. Officieel stond de academie onder toeziend oog van de Sovjet-bureaucratie, maar werknemers waren redelijk vrij om te doen wat ze wilden. Dankzij deze vrijheid kon Pajitnov beginnen met programmeren op een voor die tijd moderne computer.
In zijn vrije tijd maakte Pajitnov gebruik van zijn vaardigheden en de middelen die op de academie beschikbaar waren om verschillende games te maken. Het lukte Pajitnov zelfs om enkele van zijn psychologie spelletjes te verkopen, wat zeldzaam was in de Sovjet-Unie. Pajitnov was niet alleen in zijn doel, want ook collega Dmitry Pavlovsky had intere e om games te ontwikkelen.
Pentominoes
In de Sovjet-Unie was destijds niet veel vermaak te vinden, maar men speelde wel degelijk spelletjes. Schaak kon bijvoorbeeld rekenen op een enorme populariteit, onder andere omdat een Sovjet-leider als Lenin het spel graag speelde. Maar Pajitnov haalde zijn invloed van een ander spel, pentominoes, waarin de speler verschillende puzzelstukjes die bestonden uit vijf blokjes in een rechthoek moest zien te pa en. Pajitnov begon zijn favoriete puzzel op de computer te implementeren en hij en Pavlovsky wilden meerdere games maken, om deze te bundelen in wat zij een computer kermis noemden.
Het spelletje pentominoes evolueerde echter, en in plaats van puzzelstukjes die uit vijf blokjes bestonden, zaten er in Pajitnov’s spel stukjes met vier blokjes. De blokjes vielen bovendien naar beneden en als er een lijn gemaakt werd verdween deze. Pajitnov had zo een spel gemaakt met een flinke dosis negatieve feedback, want alleen de fouten van de speler bleven op het scherm achter. Pajitnov noemde zijn spel Tetris, een combinatie van tetra, het Griekse woord voor vier, en tennis, één van zijn favoriete sporten.
Een set pentominoes
Verspreiden
Pajitnov spendeerde een hoop tijd in zijn eentje met het spelen en programmeren van Tetris. Uiteindelijk mochten ook andere mensen in het computer centrum de game spelen en het werd snel duidelijk dat Tetris een hoog verslavingsgehalte had. Pajitnov en Pavlovsky vroegen de zestienjarige middelbareschoolleerling Vadim Gerasimov om hun games op de IBM-computers werkend te krijgen. Met Gerasimov’s hulp werd een versie van Tetris gemaakt die kon draaien op een MS-DOS PC, waardoor een hele markt open lag. Verkopen van Tetris kon echter niet, door de strenge Sovjet-wetgeving rondom intellectueel eigendom, en dus werd Tetris gratis aan vrienden gegeven. Langzaam maar zeker wist Tetris de hele Sovjet-Unie en de landen er om heen te verslaven.
In tegenstelling tot de Sovjet-Unie had handelspartner Hongarije een hoop export en zelfs handelsverdragen met het westen. Hoewel de Sovjet-Unie de belangrijkste handelspartner van Hongarije was, werd bijna de helft van de handel met het westen bedreven. Via Hongarije werden Oost-Europese computerspellen succesvol geëxporteerd naar het Westen. Het duurde niet lang voordat Tetris ook Hongarije had bereikt.
Robert Stein
Toen de president van het Britse software bedrijfje Andromeda, Robert Stein, Hongarije in juli 1986 bezocht om nieuwe software op te kopen voor de Britse markt viel zijn oog op een computerscherm waar Tetris op werd gespeeld. Stein was onmiddellijk geïntere eerd, maar kon de rechten niet krijgen, omdat deze niet in de handen van de Hongaren lagen, maar in die van de regering van de Sovjet-Unie. Stein kreeg te horen dat het spel door het computercentrum in Moskou was gemaakt en dat de game niet te koop was.
Stein wilde echter geen nee accepteren en nam in november 1986 contact op met het computer centrum om een licentie voor de game te krijgen. Aangezien het computercentrum meer bezig was met wiskundig onderzoek, werd Stein’s verzoek niet serieus genomen. Pajitnov werd gevraagd om te onderhandelen. Stein bood een voorschot van 10.000 pond op de rechten, en wekte de intere e van Pajitnov. Stein zag dit als een informele overeenkomst, niet ongewoon in de gamesindustrie, en ging er van uit dat hij de rechten had verworven.
Mirrorsoft
Nog voor hij de rechten voor Tetris had verkregen nam Stein contact op met verschillende uitgevers om de licentie aan te verkopen. Onder hen was Mirrorsoft, een gamesuitgever en onderdeel van de Mirror News Group. Deze uitgever van kranten en bladen was eigendom van Robert Maxwell, een ondernemer en voormalig lid van het Britse parlement. Mirrosoft ondertekende een overeenkomst met Stein om Tetris te produceren voor de Britse markt, terwijl het bedrijfje Spectrum Holobyte, ook onderdeel van Maxwell’s imperium, de rechten kreeg voor de Amerikaanse markt.
Tetris zoals het uiteindelijk op de GameBoy zou verschijnen
De bedrijven moesten echter eerst een promotie strategie opzetten, aangezien de westerse markt vroeg om actievollere games. De opkomst van Mikhail Gorbachev in 1985 en de daarop volgende toenemende intere e in de Sovjet-Unie bleken een uitkomst. Maxwell’s bedrijven kozen ervoor om Tetris te promoten als een Ru ische game, met verwijzingen naar Ru ische cultuur, het cyrillische schrift en achtergronden van gebeurteni en uit de Sovjet-historie. Het plan lukte, want Tetris kreeg de volle aandacht en dankzij de verslavingsfactor waren goede recensies een garantie. In november 1986, net nadat Stein de rechten dacht te hebben verkregen bracht Spectrum Holobyte een IBM PC versie uit van Tetris.
Boze tongen beweren nog altijd dat Stein Tetris destijds bewust heeft gestolen. Nog voor de overeenkomst met Pajitnov had hij immers de rechten al verkocht. Het is daarom nog altijd onduidelijk of Stein de overeenkomst echt verkeerd had begrepen, of dat hij dit misverstand slechts misbruikte in de overtuiging dat er toch geen rechtszaken zouden komen.
ELORG
In juni 1987 zette Stein zijn zinnen op de uitgave rechten van Tetris op andere thuiscomputers. Hoewel hij nooit een contract had getekend met de regering van de Sovjet-Unie, die juridisch gezien de rechten op de titel had, dacht Stein het copyright te hebben verkregen via Pajitnov. Vlak na publicatie van Tetris op thuiscomputers in januari 1988 kreeg Stein bericht van een bedrijf dat de naam ELORG droeg, waarin stond dat hij illegaal een game publiceerde waar ELORG de rechten toe had.
ELORG, kort voor Elektronorgtechnica, was het Sovjet-ministerie van software en hardware export. Het ministerie was opgericht door het Gorbachev-regime om de export met het westen te verbeteren. Tetris was het belangrijkste intellectuele eigendom van ELORG, dat de rechten had verkregen door de wetgeving rondom intellectueel eigendom in het land. Alle uitvindingen waren eigendom van de staat. Stein werd opgeroepen om naar Moskou te komen, waar hij werd ondervraagd waarom zijn bedrijf de game uitgaf zonder de toestemming van ELORG.
Stein was gedwongen om opnieuw te onderhandelen over de rechten voor Tetris. Na maanden van getouwtrek, waarin ELORG president Alexander Alexinco de onderhandelingen dreigde te stoppen en Stein op zijn beurt dreigde met het veroorzaken van een internationaal conflict, lukte het hem om in mei 1988 een contract te tekenen dat de rechten gaf om Tetris uit te geven op computers. Tegen die tijd was de game een doorslaand succes geworden in het Verenigd Koninkrijk.
Volgende zondag kijken we verder naar de geschiedenis van één van de meest invloedrijke games in de geschiedenis: Tetris.