‘Free-roaming’ was nog geen ingeburgerde term toen Mafia verscheen. Het was na Grand Theft Auto 3 eigenlijk pas de tweede game die een levendige, vrij toegankelijke stad combineerde met goede actie en een sterk verhaal. Maar waar in Grand Theft Auto 3 de stad als speeltuin centraal stond, koos Illusion Softworks ervoor de stad als een decor te gebruiken om daarbinnen een strak geregi eerd verhaal te vertellen. Met mi ies die zich onder vaste voorwaarden en in vaste volgorde afwikkelden.
Mafia is prima voor te stellen zonder de vrij toegankelijke stad; als een lineaire third-person actiegame die alleen uit de lo taande mi ies bestaat. Want feitelijk doe je in de stad zelf niet veel meer dan heen en weer rijden tu en de locaties waar het verhaal zich verder ontvouwt. En toch zorgt juist die stad ervoor dat het spel zo goed is geworden. De stad geeft namelijk een gevoel van plaats en tijd, het zorgt voor verbondenheid met de spelwereld in plaats van dat je een paar lo taande leveltjes doorwerkt. Tegelijk zorgde de stad ervoor dat Mafia ten onrechte werd vergeleken met Grand Theft Auto 3, wat enkele bijzonder strenge recensies opleverde. Recensies die daarnaast hamerden op de paar overduidelijke echte minpunten die Mafia had, waaronder de racemi ie.
Racemi ie
Hoewel sommigen anders beweren, was de racemi ie echt wel taai. Vijf rondjes racen over een lang parcours in een kla ieke raceauto met een wegligging die doet vermoeden dat het asfalt met glijmiddel is ingesmeerd, doe het maar even. De kunstmatige intelligentie van de tegenstanders was daarbij bijzonder agre ief en met al dat beuk- en smijtwerk is het niet prettig dat de kleinste beschadiging je wagen al zo goed als onbestuurbaar kon maken. De truc was te zorgen dat je vrij snel voorop lag, om vervolgens de resterende vier rondes zonder stuurfouten door te komen.
Maar het is niet eens zozeer de lastigheid van de mi ie die het probleem vormt. Mafia is een spel dat niet bepaald knallend van start gaat en de racemi ie komt op een moment in het spel dat het allemaal nog niet heel leuk is geworden. Tot aan de racemi ie heb je welgeteld één leuke mi ie met vuurgevechten achter de kiezen. De rest van de introductiemi ies bestaat uit ritjes door de stad met uitermate trage rammelkarretjes en wat triviale klusjes, zoals het vernielen van auto’s met een honkbalknuppel. Ook het verhaal moet nog echt op gang komen. En als er op zo’n moment in het spel een schier onmogelijke mi ie komt, in een heel ander genre dan de rest van het spel, dan moet je een doorzetter zijn om verder te spelen. Maar juist deze doorzetters werden beloond.
Want Mafia ontpopt zich naarmate het spel vordert tot één van de beste verhalende games ooit. En juist dat trage begin waar voor mensen met een korte aandachtspanne geen doorkomen aan is, zorgt ervoor dat het verhaal zo goed wordt overgebracht. Mafia geeft de speler de tijd om de personages te leren kennen en zich in te leven in de wereld, voordat hij aan het moorden slaat. En juist dat vergroot de impact van de vuurgevechten zodra die eenmaal plaatsvinden. Je bent immers geen koelbloedige moordenaar, maar Tommy Angelo, een taxichauffeur die tegen wil en dank in het maffiawereldje is beland. Wanneer je op een derde van het spel ineens een hoerentent bestormt en daarbij de onschuldige dames van lichte zeden omzeep helpt, voelt dat wrang. Wrang op een manier die in 2002 nog geen enkele game had weten over te brengen.
Rustig aan
Want toen Mafia in 2002 verscheen, was het een bijzondere, vernieuwende game. Niet vernieuwend in de gameplay zelf, maar in hoe die werd gepresenteerd. Nog nooit nam een actiegame zoveel tijd tu en de actie door om de sfeer te bepalen. Mafia zet een historische periode neer zoals dat nog niet eerder gedaan was in een game. De stad is mi chien slechts een decor, maar geeft wel meer betekenis aan de mi ies zelf. Daarbij was Mafia een mooie game. Alles klopte tot in de kleinste details en enkele van de interieurlocaties zijn zelfs vandaag de dag nog mooi om te zien. De stad zelf voelt anno 2010 mi chien wat kaal en levenloos aan, maar wat tegelijk opvalt is hoe uitgekiend het stratenplan is, hoe organisch sommige buurten voelen en hoe prachtig de overgang tu en de stad zelf en de locaties buiten de stad is gedaan.
De vertelstructuur van Mafia zit intere ant in elkaar en was zeker in 2002 bijzonder voor een game. Het overgrote deel van het spel is namelijk een flashback, waarin Tommy Angelo zijn maffiaverleden opbiecht aan een politieagent. Door deze vertelstijl zijn de tijdsintervallen tu en mi ies en de selectieve gebeurteni en waaraan je als speler deelneemt, veel plausibeler dan wanneer het spel zelf plotseling de gaten in het verhaal slaat. Je bent je ervan bewust dat je alleen de belangrijkste scènes te zien krijgt uit het maffiabestaan van Tommy, in plaats van een volledig chronologisch beeld zoals veel games dat doen.
Mafia is ook een van de weinige games waarin het verhaal erin slaagt de speler als vanzelf te boeien en mee te sleuren in de wereld van de Mafia. Het verhaal eindigt ook nog eens op een bevredigende, zij het ietwat wrange manier. Mafia is daarnaast een spel dat niet alleen een verhaaltje vertelt, maar ook statements maakt over het leven van de Maffiosi, in plaats van het louter te verheerlijken of als oppervlakkige aankleding te gebruiken.
Beste game-ervaring
Ik heb Mafia jarenlang mijn ‘beste game ooit’ genoemd, maar het kost me moeite om de wil te verzamelen Mafia nu nog eens helemaal te spelen. Daarvoor is het spel in veel opzichten te verouderd en hebben juist de kwaliteiten van de game, zoals de sfeer, de tand des tijds niet goed doorstaan. Het vervelende checkpointsysteem, het vele rijden tu en mi ielocaties, de gruwelijke racemi ie, bij een game waar je helemaal in de sfeer opgaat tolereer je meer dan in een gedateerde kla ieker. Mafia is daarom mi chien niet langer mijn ‘beste game ooit’, maar wanneer ik eraan terugdenk, is het toch zeker mijn ‘beste game-ervaring ooit’. Een spel dat toen het verscheen zijn tijd in veel opzichten ver vooruit was. Mafia is een geweldige prestatie van de eigenwijze Tsjechen van Illusion Softworks, maar wie nu Mafia voor het eerst wil proberen heeft daar geen boodschap aan. Gelukkig is Mafia 2 er bijna.