Een van Guitar Hero’s belangrijkste voorgangers is Konami’s Guitar Freaks. Deze serie, waarvan ondertu en tegen de twintig versies zijn verschenen, maakte furore in de Japanse arcadehallen door de nadruk te leggen op de controllers. Net als in Guitar Hero speel je met een plastic gitaar, hoewel hier in eerste instantie slechts drie knoppen op aanwezig waren. Het principe is eveneens overeenkomstig: speel bestaande tracks zo goed mogelijk na en behaal de hoogst mogelijke score.
Dat Guitar Freaks hoge ogen gooide in de Japanse arcadehallen is weinig opvallend. In Japan, alsook in bijvoorbeeld Zuid-Korea, zijn ritmegames het meest gespeelde arcadegenre. Taiko no Tatsujin, Dance Dance Revolution en dus ook Guitar Freaks zijn in grotere hallen steevast aanwezig en wachtrijen zijn bij deze titels niet ongebruikelijk. Maar ook kleinere titels, zoals ReRave en MaiMai, doen het hier goed. Enkel de Tekkens en Street Fighters van deze wereld komen enigszins bij deze ritmegames in de buurt.
None
RedOctane, een Amerikaans bedrijf dat zich specialiseerde in het produceren van onconventionele gamecontrollers, zag potentie in het concept van Guitar Freaks. Het bedrijf benaderde vervolgens Harmonix, dat op dat moment werkte aan een cv vol muziekgames, zoals Frequency, Amplitude en Karaoke Revolution. Dit leidde uiteindelijk tot de eerste Guitar Hero, die begin 2006 in de Europese winkels verscheen – voor de PlayStation 2, welteverstaan.
Het Activision-tijdperk
Eind 2006 kwam al het tweede deel uit, eveneens voor Sony’s console. Qua gameplay zijn Guitar Hero en Guitar Hero 2 nauwelijks van elkaar te onderscheiden, een paar modi daargelaten. Ook de soundtrack is op een vergelijkbare manier ingevuld. In beide titels is sprake van een mix tu en populaire, hedendaagse en kla ieke rocknummers, waarvan het merendeel als covers in de uiteindelijke games verwerkt zitten.
Muziekgames waren nauwelijks een fenomeen in Europa en de VS voordat Guitar Hero furore maakte
Dit laatste is uiteraard niet ideaal, maar een groter obstakel was de periode van release. De PlayStation 2 was namelijk al op z’n retour: de Xbox 360 lanceerde eind 2005 en de PlayStation 3 verscheen niet veel later dan Guitar Hero 2. In dergelijke overgangsperiodes hebben veel games het moeilijk, vooral als ze het begin van een nieuwe franchise inluiden of weinig conventioneel zijn. Okami en Persona 4, die in dezelfde periode voor de PlayStation 2 verschenen en lovende kritieken kregen, hadden moeite een publiek te vinden.
Juist daardoor is het zo bijzonder dat beide games zo’n verkoopsucces werden. Toegegeven, de games kregen relatief veel aandacht, mede dankzij de lovende kritieken (respectievelijk 91% en 92% op Metacritic, meerdere awards). Guitar Hero 2 had bovendien een ander voordeel: Activision zag veel potentie in de serie en besloot de distributie op zich te nemen. Toch is het lastig te verklaren waarom Guitar Hero vrijwel gelijk aansloeg. De aankoopprijs lag relatief hoog wanneer je de bundel met gitaar wilde kopen en, wellicht belangrijker, muziekgames waren nauwelijks een fenomeen in Europa en de VS voordat Guitar Hero furore maakte.
De mainstreambubbel
De franchise was wellicht een voorbode voor de mainstreambubbel die z’n hoogtijdagen bereikte tijdens het Wii-tijdperk (2006-2012). Guitar Hero wekte immers ook intere e bij minder ervaren gamers. De soundtrack bevatte bijvoorbeeld ook in de begindagen al nummers die tot ons collectieve muziekgeheugen behoren. Het feit dat je met een nepgitaar speelt, draagt hier wellicht ook aan bij: een conventionele controller lijkt wellicht technisch, een plastic gitaar verlaagt de instapdrempel tot het SingStar- en Wii Sports-niveau.
De release van Guitar Hero 2 op de Xbox 360, en niet veel later Guitar Hero 3: Legends of Rock op 360 en PlayStation 3, stuwden de franchise naar grote hoogtes. Vooral dat derde deel sloeg aan, deels door de sterk verbeterde online functionaliteiten en het ontbreken van covers: de soundtrack bestaat uit originele nummers. Harmonix had toen al afstand genomen van de serie wegens onenigheid met Activision; de ontwikkelaar zou niet veel later Rock Band uitbrengen.
Eind 2007 vonden zelfs Nederlandse en Belgische Guitar Hero 3-kampioenschappen plaats
Legends of Rock leed daar niet onder. In de Verenigde Staten was Guitar Hero 3 een tijd lang de meest lucratieve game ooit, die bovendien uitgroeide tot bescheiden eSports-fenomeen. Her en der werden evenementen georganiseerd waar de beste digitale gitaristen het tegen elkaar opnamen, in vingerbrekers als One van Metallica en, natuurlijk, Through the Fire and Flames van Dragonforce.
Eind 2007 vonden zelfs de Nederlandse en Belgische Guitar Hero 3-kampioenschappen plaats. De finalisten speelden in de Heineken Music Hall, waar op dezelfde avond de toen nog bestaande band Krezip speelde. Leuk detail: voormalig Gamer.nl-redacteur Yarno Ritzen heeft hier nog aan mee heeft gedaan.
De terugval
Rond diezelfde tijd brak de verwachte strijd tu en Guitar Hero en Rock Band los. Laatstgenoemde verscheen in de lente van 2008 in Europa en zette groots in: het idee was dat je een virtuele band opricht. Naast gitaar en bas brachten uitgevers Electronic Arts en MTV ook een microfoon en drumstel op de markt. Niet veel later verscheen Guitar Hero: World Tour, dat ook met microfoon en drumstel te spelen is.
Daarvoor was eveneens Guitar Hero: Aerosmith verschenen, dat zich richtte op de muziek van de Amerikaanse band, alsook Guitar Hero: On Tour voor de Nintendo DS.
Slechts een jaar na het succesvolle Legends of Rock werden al de eerste haarscheuren zichtbaar. Rock Band excelleerde bijvoorbeeld in downloadbare content, terwijl Guitar Hero slechts sporadisch goede nummers via een online winkel aanbood. Ook liep Activisions franchise inmiddels achter en was het Rock Band dat innoveerde en eigenlijk vanaf het eerste deel al de overhand had.
Activisions franchise liep achter en was het Rock Band dat innoveerde
Minstens zo belangrijk was dat de mainstreambubbel vlak hierna knapte, wat betreft ritmegames althans. Guitar Hero: Metallica, dat net als Aerosmith om een band draaide, maakte nog enigszins indruk. Maar dit kwam vooral door de naamsbekendheid van en waardering voor Metallica. Het in 2009 verschenen Guitar Hero 5 voldeed daarentegen niet aan de verwachte verkoopcijfers. Ook Guitar Hero: Van Halen en spin-off DJ Hero waren geen daverend succes.
De ondergang
Een mogelijke verklaring is dat Guitar Hero en Rock Band per definitie games zijn die een groep gamers aanspreken die enkel een plastic gitaar of drumstel kopen om één game te spelen. Wanneer zij in het bezit zijn van bijvoorbeeld Guitar Hero 3 of 4, dan is er nauwelijks nog een reden om andere versies aan te schaffen – ook al bieden die meer van hetzelfde.
Dit is vergelijkbaar met de reden waarom de Wii qua hardware een overweldigend succes was, maar qua software nauwelijks verkocht. Het overgrote merendeel van de Wii-bezitters kocht het apparaat enkel voor Wii Sports en Wii Fit. Andere titels kregen nauwelijks aandacht; enkel ervaren gamers toonden hier intere e in.
Een andere verklaring voor de snel afnemende intere e in de franchise is dat Activision zich juist te veel op de zogenaamde mainstream-gamer probeerde te richten. Guitar Hero 3: Legends of Rock staat tot op de dag van vandaag bekend om z’n soundtrack: er zijn maar weinig virtuele gitaristen die Through the Fires and Flames op Expert kunnen uitspelen. Op het kantoor van Gamer.nl durfden anno 2008 slechts twee redactieleden een poging te wagen.
Er zijn maar weinig virtuele gitaristen die Through the Fires and Flames op Expert kunnen uitspelen
Vanaf Guitar Hero: World Tour lag de nadruk vooral op populaire muziek, of op z’n minst nummers die hoog genoteerd staan in lijstjes als de Top 2000. Een uitzondering daargelaten, leverde dit gameplaytechnisch nauwelijks goede soundtracks op - Guitar Hero 5 is meer dan andere delen een partygame. Het laatste deel, Warriors of Rock, was dezelfde game met een andere tracklist.
Na Warriors of Rock was het gedaan met Guitar Hero, al blijkt het nu een schijndood. De vraag blijft of het niet te vroeg is voor een comeback, en mi chien nog wel belangrijker, hoe de game het gaat doen ten opzichte van de nieuwe Rock Band die in het najaar verschijnt. Wie wordt het voorprogramma en wie de headliner?