Wie kijkt naar de ontwikkeling van de GTA-serie, ziet hoe steen bovenop steen is gelegd, met daaronder een onverwoestbaar fundament, een open spelwereld. Al vanaf het eerste deel hebben we straten en bezienswaardigheden uit ons hoofd geleerd. Rijden door het Liberty City van GTA 4 is inmiddels een gewoonte, ondanks dat de stad bestaat uit talloze rare bochten, vervelende stoplichten en verschillende eilanden. Met elk deel werd ons geheugen en richtingsgevoel weer op de proef gesteld en nu staat de grootste uitdaging tot nu toe voor de deur.

Dat wordt wel duidelijk als een van de hoofdpersonen, Franklin, uit een helikopter duikt. Het gaat razendsnel, maar in de vrije val spotten we een bergketen, en onder ons een woeste rivier met schuimende koppen die zichzelf een weg door het landschap heeft gesneden. In de verte stijgt een vliegtuig op van een militaire basis. Links glinstert in de ochtendzon een dijende oceaan. We voelen ons even heel klein. Als Franklin zijn parachute opent en langs een van de bergtoppen glijdt, zet de muziek langzaam in. Dit is het moment dat je stil mag genieten, lijken de rustige tonen te zeggen. Dat doen we dan ook.

De oceaan zakt weg achter de bergtoppen, maar een nieuwe wereld heeft zich ondertu en geopenbaard. Op een zandweg nog ver onder ons zien we hoe op dirt bikes gereden wordt. Stipjes met hengels zijn aan het vi en. Half verscholen achter een bergtop licht een stad op. Vanaf een steile helling kijkt een berggeit ons achterdochtig na terwijl we verder dalen. Franklin zet een foutloze landing in, en plots staan we in the middle of nowhere, in die ongekend grote open wereld. De muziek is opgehouden, maar we zijn nog steeds stil. We hebben slechts een verticale kilometer afgelegd en toch voelde het al als een wereldreis.

Rijker

Maar GTA 5 moet meer bieden dan simpelweg een spelwereld die ‘groter dan ooit tevoren’ is. Het moet een rijkere spelwereld zijn waarin ontdekking centraler komt te staan en waar spelers zichzelf nog makkelijker in gaan verliezen. Afgesloten delen, die zich pas openen nadat een stuk van het verhaal is gevolgd, zijn verleden tijd. Dat principe was ook simpelweg niet houdbaar met drie speelbare personages. Verder mag je tot de verkenbare plekjes nu ook de wondere onderwaterwereld rekenen. Hierbij wordt de onderzoekende speler wederom beloond. Schatten en scheepswrakken liggen over de bodem bezaaid. En ook hier weten rustige muziektonen tijdens het spelen de ervaring op eenvoudige manier rijker te maken. Het voelt simpelweg als een ware ontdekking terwijl Trevor door het water flippert.

Rockstar heeft ook de dynamische evenementen van Red Dead Redemption meegenomen naar GTA 5. We zien hoe Michael over straat loopt en toevallig een dame tegenkomt die haar schreeuwend vanachter een filmtrailer om hulp vraagt. Michael is niet te beroerd om de narcistisch ingestelde beroemde dame langs een stel wel erg opdringerige paparazzo te begeleiden in een dure sportwagen. Dat het bedankje voor deze hartelijkheid al snel over gaat in geklaag over Michaels rijkunsten, mag geen verra ing heten. It’s all about the money

Rockstar wil de speler op elk moment zoveel mogelijk opties bieden en haast ongemerkt dingen laten ontdekken in de spelwereld. Michaels paparazzoproblemen bijvoorbeeld. Maar Rockstar legt de lat hoger dan simpelweg de wereld volstoppen met wat simpele opdrachtjes. Het wil de grens tu en hoofdverhaal en zijmi ies langzaam vervagen voor de speler.

Hierbij gaat geld een centrale rol spelen. In GTA 4 kon Nico Bellic nog virtueel miljonair worden terwijl ie stug bleef mekkeren over ‘zijn zware bestaan’. Dat lijkt bij GTA 5 van de baan. Geld moet echt verdiend worden en vormt een centraal thema van de game. De noodzaak hiervan bereikt zijn climax in de zogeheten Heists. Je voert dan niet alleen de daadwerkelijke kraak uit, maar dient ook alle nodige voorbereidingen te treffen. Vlucht- en ramauto’s moeten worden gestolen en er horen natuurlijk ook pa ende workoutfits bij. Als beloning voor het harde werk ontvang je een grote som geld, maar niet voordat je tientallen agenten van de huid hebt gehouden en half Los Santos in puin hebt gelegd.

De verhoudingen in GTA 5

Ook bij de verhaalvertelling zien we dat GTA 5 op meer mikt dan simpelweg schaalvergroting. Met drie gelaagde hoofdpersonages, heeft Rockstar meer dan ooit de mogelijkheid om een groepsdynamiek te creëren. Binnen een oogopslag, in een enkele scène, weet Rockstar direct de verhoudingen te schetsen. Duidelijk is dat voormalig bankrover Michael het altijd voor de wind is gegaan en dat Trevor zijn jaloersheid eigenlijk alleen kan bedwingen door in zijn doen en laten destructief te werk te gaan. Dit terwijl de veelbelovende Franklin hiertu en staat en het ongewone cement tu en de twee oudere prima donna’s vormt.

Deze gespannen verhouding zorgt er ook direct voor dat een bankroofmi ie voelt als een gewapende vrede, waarin alle drie de mannen elkaars specialiteit respecteren. En dat elke specialiteit ten volste wordt benut. Trevor heeft met een bazooka en sluipschuttersgeweer het grove geschut in huis, terwijl Franklins rijkunsten worden ingezet op de juiste momenten. En uiteraard voert Michael het woord en geeft hij aanwijzingen – die je als speler ook kunt opvolgen door te switchen tu en personages op de momenten dat Michael een specifiek teamlid aanspoort wat te doen.

En zo vertaalt de groepsdynamiek zich ook direct naar hoe je GTA 5 gaat spelen. Met Trevor sta je op de uitkijk en hoor je hoe Michael iedereen maant om de aandacht erbij te houden. Trevor spot de te overvallen geldwagen en geeft dit door, waarna Franklin en Michael samenwerken om de geldwagen te blokkeren met een vuilniswagen en direct van de zijkant te rammen. En vervolgens barst de hel los, waarbij Trevors schietkunsten goed van pas komen.

Door de drie verschillende personages lijkt het wellicht dat de complexiteit niet in de hand te houden valt, maar het tegendeel blijkt waar. Doordat Michael, Trevor en Franklin een eigen rol te spelen hebben, zijn ze ook logischer te plaatsen binnen elke scène. GTA 5 is geen grote egotrip meer waarin één personage tot alles in staat is. In plaats daarvan heb je te maken met drie mannen van vlees en bloed die tot op bepaalde hoogte alles voor elkaar doen, waardoor ze veel geloofwaardiger overkomen dan Tommy Vercetti, CJ of Nico Bellic.

Grand Theft Auto 5 kent meer lagen

Wie vanuit een helikopterstandpunt kijkt naar GTA 5, ziet dat de open spelwereld nu echt gelijk aan de voeten van de speler ligt. Tijdens de rustige afdaling ontdek je specifieke opdrachten, dynamische evenementen en hopelijk een heleboel geheimen. De wereldkaart is als een canvas bezaaid met bijna ontelbaar veel stipjes. Is je hoofd eenmaal uit de wolken en sta je met beide benen op de grond, dan gaan nieuwe details je opvallen. De personages die leven in de metropool, zijn op microniveau ook uniek. Door de groepsdynamiek is er meer ruimte voor (spel)vreugde, ruzie, afgunst en meer menselijke emotie.

Zoomen we een laatste keer in, dan staren we recht in de psyche van de hoofdpersonages. Michael toont zich daar de charmante vent met een suède glimlach. Je vertrouwt hem direct, ook al weet je dat je dit niet zou moeten doen. Het manische geschreeuw en lompe gedrag van die andere ouwe knar, zorgt ervoor dat we het nu al hebben over ‘onze Trevor’. En Franklin? Hij voelt hiertu en nog het meeste als jou, de speler. De jongen die alles nog mag gaan ontdekken.

Of dat nu vanaf een parachute is, of samen met de twee oudere bankrovers waar je tot bent veroordeeld. Je weet dat ze je met levensle en om de oren gaan slaan, maar ook dat je het net zo simpel van je af mag laten glijden. Dat kan dankzij de talloze afleidingen die de wereld te bieden heeft. Om nog even terug te keren naar onze eerste vraag: wat wil iedereen van GTA? Iedereen wil iets anders en ze gaan het allemaal krijgen. Met GTA 5.