Bekijk hier de voorgaande delen in deze reeks:
Deel 1:Het moederbord en de proce or
Deel 2:Over behuizingen en voedingen
Vraag een gepa ioneerde pc-gamer over zijn of haar eerste upgrade en negen van de tien keer krijg je ‘m’n werkgeheugen’ als antwoord. Deze langwerpige groene plankjes met zwarte geheugenchips zijn eenvoudig in te bouwen en de keuze voor de juiste reepjes is voor de meesten snel gemaakt. Toch kan het geen kwaad om stil te staan bij waar je precies op moet letten.
Double Data Rate Synchronous Dynamic Random Acce Memory – DDR SDRAM of kortweg RAM – kun je zien als het kortetermijngeheugen van je pc. Zodra je een game opstart, leest je pc eerst de gamedata op je hardeschijf en kopieert deze (gedeeltelijk) naar het werkgeheugen. Eenmaal daar aangekomen kan de proce or razendsnel bij die informatie. Het werkgeheugen – ook wel ‘intern geheugen’ genoemd – is meestal weinig omkijken naar, tenzij je er te weinig van hebt. Meer of sneller geheugen maakt weinig tot niets uit voor de framerate tijdens een spel; geheugen koop je voor optimale laadtijden en stottervrij gamen. Als je merkt dat games regelmatig kort haperen en je systeem traag reageert na het afsluiten van een spel, dan is het waarschijnlijk hoog tijd voor een geheugenupgrade.
Goed verhaal, lekker kort
Over welke geheugenkit je het beste kunt halen kun je makkelijk of moeilijk doen. Om het makkelijk te houden: controleer eerst welke generatie werkgeheugen je moederbord ondersteunt – DDR3 of DDR4. Het zou een stuk eenvoudiger zijn als je slechts een enkel geheugentype had om uit te kiezen, maar momenteel zitten we met intern geheugen in een overgangsfase. In het geval van DDR3 haal je twee reepjes van 4 gigabyte met een kloksnelheid van 1600MHz en anders wordt het twee keer 4GB op 2133MHz. Als je er zeker van wilt zijn dat je de komende vier jaar geen upgrade nodig hebt, haal je twee repen van 8GB. Kopen, in je moederbord prikken en klaar ben je.
Vooruit, iets moeilijker dan. Goed geheugen herken je niet zozeer aan de blitse hittespreiders van discutabel nut, maar hoofdzakelijk aan de frequentie. Hoe hoger de geheugenbandbreedte, hoe beter. De rekensom om daar achter te komen is basi choolwerk. Vermenigvuldig de kloksnelheid met de geheugenbus van de geheugencontroller op de proce or – deze is 64 bit, oftewel 8 byte – en je krijgt de bandbreedte. In het geval van de Crucial Ballistix Elite, die we in de video gebruiken, wordt de som 2666MHz maal 8. Dat komt uit op ongeveer 21.300 megabyte per seconde. Als je geen zin hebt om te rekenen, staat dit getal vaak ook vermeld op het reepje zelf, waar de letters ‘PC’ aan voorafgaan.
Moet je dan geheugen halen met zo hoog mogelijke snelheden? Dat kan, maar er bevindt zich een addertje onder het gras. De geheugencontroller is het stukje hardware dat je interne geheugen aanstuurt en bepaalt hoe snel je geheugen daadwerkelijk draait. De controller van de Core i5 6600K-proce or uit de video zet het geheugen automatisch op 2133MHz. Precies, dat is een stuk lager dan de gegarandeerd stabiele 2666MHz van de Crucial Ballistix Elite-set uit ons voorbeeld. Geen ramp, maar wel zonde. Om deze mismatch recht te zetten, zul je de configuratie van het moederbord in moeten en zo ver willen we niet gaan in een artikel voor beginners. Haal de geheugenkits met de snelheden van het korte antwoord en je zit sowieso goed.Geheugen met een hogere frequentie kan geen kwaad, maar in de praktijk maakt de snelheid van geheugen niet bijster veel uit voor de laadtijd en frames per seconde in een game.
Duurt lang
Om het nog wat lastiger te maken reageert niet elke geheugenreep even snel. Elke keer dat je proce or informatie opvraagt van het geheugen of een paar miljoen bits wil wegschijven moet de geheugencontroller een aantal stappen uitvoeren. Deze vertragen de boel stuk voor stuk. Het gaat om slechts nanoseconden, maar met een paar miljard operaties per seconde tikt het aan. De vier belangrijkste tijden zie je soms staan op de geheugenreep, genoteerd als bijvoorbeeld 9-9-9-24. Dit zijn de zogeheten memory timings. Bij andere reepjes vind je alleen het eerste getal van de vier, de CAS Latency.
Het belangrijkste om te weten is dat lager altijd beter is. Bij DDR3 is een CAS Latency van 9 kloktikken de norm en bij DDR4 mag je er 15 verwachten. Inderdaad, dat betekent dat het nieuwere DDR4 in principe langzamer werkt dan DDR3. Uiteindelijk is dat geen probleem, want het voordeel van de hogere frequenties van DDR4 weegt net op tegen de langzamere timings. Als je op een later moment een paar extra geheugenmodules wilt bijsteken, kun je het beste een geheugenkit halen waarvan de frequentie en de timings precies overeen komen. Doe je dat niet, dan gaat de geheugencontroller uit van de langzaamste configuratie.
Let er tot slot op dat je minstens twee geheugenreepjes in je computer steekt. De meeste moederborden pa en namelijk Dual Channel toe. Door twee modules in de aangeven slots te pa en, verdubbel je daarmee de bandbreedte. Duurdere moederborden laten laten zelfs drie of vier repen samenwerken. Als je niet zeker weet waar je het geheugen moet plaatsen, vind je dit terug in de handleiding van je moederbord. Laat SODIMM-modules gewoon liggen, die zijn bedoeld voor laptops en pa en niet.
Wellicht moet je even slikken bij het lezen van het moeilijke antwoord, maar het makkelijke antwoord gaat nog steeds op. Verzeker jezelf ervan dat je de juiste generatie in je handen hebt en er kan weinig meer mis gaan met het kortetermijngeheugen van je zelfgebouwde game-pc. In het volgende artikel werpen we een blik op de lange termijn: de opslagmedia in je pc.
Deze serie artikelen is tot stand gekomen in samenwerking met MSI, Corsair en 4Launch.