Het had wat voeten in de aarde voordat Sony zijn eerste console kon lanceren. Het bedrijf werkte in de jaren ’80 samen met Nintendo om een CD-ROM extensie voor de Super Nintendo te maken. Nintendo had goede ervaringen met Sony, want het had eerder samengewerkt met Sony’s Ken Kutaragi (later ook wel ‘de vader van PlayStation’ genoemd) aan een geluidsproce or voor de SNES. Daarnaast was Sony ook van plan een eigen console te maken genaamd de ‘Play Station’, die zowel SNES-games als een compleet nieuw soort disk zou afspelen. In 1991 zou Nintendo op de Consumer Electronics Show (CES) de deal officieel aankondigen, maar dat liep toch even anders.
Nintendo’s toenmalige president, Hiroshi Yamauchi, nam voor de CES nog even de tijd om het jaren eerder vastgelegde contract tu en de twee Japanse bedrijven door te lezen. Hij kwam er achter dat het contract Sony controle gaf over alle games die op de add-on zouden verschijnen. En dat beviel het bedrijf, dat graag de touwtjes zelf in handen houdt, allerminst. Zonder Sony op de hoogte te stellen besloot Nintendo de deal af te blazen en op de CES kondigde Nintendo een partnerschap met het Nederlandse Philips aan. Een klap in het gezicht van Sony. Maar soms zijn dat soort tegenslagen nodig om sterker terug te komen.
De geboorte van de PlayStation
Sony wilde daarna een soortgelijke deal met Sega sluiten, maar ook daar kwam niets van terecht. Hoewel Nintendo en Sony alsnog probeerden samen te werken, zorgde een nieuwe deal er voor dat Nintendo totale zeggenschap zou hebben over de games die op het platform zouden verschijnen. De werknemers bij Sony begrepen inmiddels dat het veel logischer zou zijn om een compleet eigen platform te ontwikkelen. Hoewel Nintendo de rechten voor de naam ‘Play Station’ in handen had, haalde Sony de spatie in de naam weg om legale problemen te voorkomen. Voor de lancering werd de console in reclames zelfs de ‘PSX’ genoemd om zo niet op Nintendo’s tenen te trappen en rechtszaken te voorkomen. Die naam liet Sony na de lancering echter vallen en de noemer ‘PSX’ werd daarna alleen nog liefkozend door fans gebruikt.
Sony werkte met Nintendo samen om een CD-ROM extensie voor de SNES te maken
Kutaragi, die zijn carrière begon in de audiotak van Sony omdat het bedrijf toen nog bar weinig intere e had in videogames, kon eindelijk vrijuit aan ‘zijn’ kindje werken en zo lanceerde de PlayStation in december 1994 in Japan en in september 1995 in de VS en Europa. Waar Nintendo bij consolelanceringen de focus legde op games die binnen het bedrijf zelf waren ontwikkeld, daar gaf Sony een aantal third-party uitgevers de kans om in de spotlight te staan. Namco kon schitteren met Ridge Racer en Air Combat, Ubisoft met de Nintendo-achtige platformer Rayman en Sony zelf kwam met de actiegame Warhawk op de proppen. Ook bedrijven als Capcom, Konami en Square (nu Square-Enix), en later westerse uitgevers als Electronic Arts brachten verscheidene titels uit voor het systeem.
De liefdesverhouding tu en Sony en third parties is nog altijd merkbaar in de industrie en was vanaf het allereerste moment al zichtbaar. Het enthousiasme waarmee binnen enkele jaren zo’n beetje alle Japanse en westerse third party uitgevers games voor de PlayStation maakten, had een aantal redenen. Allereerst vroeg Sony veel minder licentiekosten om games op de PlayStation uit te brengen. Wanneer een third party uitgever een game wil uitgeven op een console van Nintendo, Sony of Microsoft, moet er geld betaald worden aan de maker van de console om de licentie daarvoor af te nemen. De licentiekosten van Nintendo waren in de jaren ’90 notoir hoog, mede omdat het bedrijf een monopoliepositie had. Sony vroeg minder geld en dat klonk uitgevers als muziek in de oren.
Daarnaast kwamen games op CD-ROM uit, wat ontwikkelaars meer ruimte voor data gaf. Games kwamen daarvoor altijd op cartridges uit, een formaat waar Nintendo nog lang aan vast zou blijven houden. Het voordeel van cartridges was dat ze RAM aan boord hadden, waardoor ze in feite een extensie van de technologie in de console zelf waren en er nagenoeg geen laadtijden optraden. Disks hebben wel laadtijden, maar door de toename aan ruimte is er plek voor coole ‘FMV-filmpjes’ en soundtracks van hogere geluidskwaliteit.
Volwa en en stoer
De grootste reden voor het succes van de eerste PlayStation is waarschijnlijk de manier waarop Sony games ‘stoer’ maakte. Voorheen werden games toch vooral beschouwd als een hobby voor kinderen en tieners, maar de PlayStation sprak jong en oud aan door een ‘edgy’ reclamecampagne (“Do not underestimate the power of PlayStation” was de eerste tagline) en volwa en content in de games zelf. De advertenties waren fris en cool en gaven je het idee dat PlayStation iets stouts, iets nieuws, iets gevaarlijks was, terwijl de games vol zaten met actie en intere egebieden voor volwa enen, zoals racen, vechten en schieten. Nintendo verbood bloed in Mortal Kombat, op Sony’s console vloeide het digitale bloed rijkelijk. Battle Arena Toshinden was een bruut vechtspel dat moeilijk was om onder de knie te krijgen, Ridge Racer was een arcaderacer met uitermate realistische graphics en de futuristische setting en opzwepende beats van WipEout gaven Nintendo’s eigen F-Zero het nakijken.
Dit alles had als resultaat dat de PlayStation als zoete broodjes over de toonbank vloog, ondanks de hoge prijs. De PlayStation kostte bij lancering 799 gulden (omgerekend 363 euro), wat echt veel geld was voor een console destijds. Nog een opvallende keuze: de console werd niet gebundeld met een game, iets wat concurrenten Nintendo en Sega tot dan toe wel deden. Uiteindelijk werd het de eerste console waar meer dan 100 miljoen exemplaren van werden verkocht. Sony had dat niet alleen te danken aan de vliegende start, maar aan een aantal opvallende keuzes van concurrenten en third parties. Nintendo bracht pas anderhalf jaar na lancering het antwoord op de PlayStation uit. Daarbij hield het bedrijf met de Nintendo 64 stug vast aan het cartridgeformaat. Sega bracht de Saturn vlak na de daadwerkelijke onthulling van de console zelf uit, waardoor niemand kans zag games voor te bereiden voor het apparaat.
Maar de voornaamste reden van het succes van de PlayStation blijft waarschijnlijk de overdaad aan kwalitatief hoogstaande gamereleases die door jong en oud te spelen waren, maar bovenal een volwa en uitstraling hadden. Het Japanse Square bracht na een jarenlange samenwerking met Nintendo de succesvolle rpg Final Fantasy 7 exclusief naar de PlayStation. Het bleek één van de meest belangrijke system sellers ooit. Diverse games die uit zouden groeien tot iconische series zagen het daglicht. Gamers konden op avontuur in mysterieuze tombes met Lara Croft in Tomb Raider, de vechtersbaas uithangen in fenomenale 3D-arena’s in Tekken, profe ioneel skater worden in Tony Hawk’s Pro Skater en door griezelige landhuizen sluipen in Resident Evil.
Een ander sterk punt van Sony was de reactiesnelheid van het bedrijf. Dit was vooral zichtbaar in de evolutie van de PlayStation-controller. De eerste versie van de controller had een vierpuntdruktoets, actieknoppen en schouderknoppen. Met de lancering van de Nintendo 64 werden 3D-games de nieuwe standaard. Nintendo had hier een analoge stick voor op zijn controller geplaatst en bedacht ook een uitbreiding die de controller liet trillen om gamers meer feedback te geven tijdens het spelen. Sony bracht al snel een revisie van de PlayStation-controller op de markt om niet onder te hoeven doen. De DualShock had niet één maar twee analoge sticks, ideaal voor het besturen van een personage en de in-game camera tegelijkertijd, en had ingebouwde trillingen voor feedback tijdens het spelen. De DualShock en de figuurtjes op de actieknoppen (vierkantje, kruisje, driehoekjes en rondje) zouden iconisch worden, en doordat Sony in al die jaren de DualShock-controller constant heeft verbeterd maar nooit echt drastisch heeft veranderd, valt de controller niet meer weg te denken uit de industrie en kan bijna elke gamer er mee omgaan.
Tegen het einde van de uiterst succesvolle eerste generatie van PlayStation was het merk al niet meer weg te denken uit de game-industrie. Opeens was Sony de marktleider en hadden concurrenten Nintendo en Sega moeite met het opboksen tegen dat gigantische succes. Sony was niet van plan zijn nieuwe positie als marktleider te verliezen en kondigde de PlayStation 2 aan. Alleen de naam was al een gouden zet: het behield de familiaire naam en de 2 erachter zorgde ervoor dat er geen misvatting over kon bestaan: dit was de opvolger van dé belangrijkste console tot nu toe. Zelfs de nieuwe controller, de DualShock 2, leek nagenoeg precies op de vorige versie.
Dvd’s en de kracht van controversie
De PlayStation 2, die op 24 november 2000 lanceerde voor de duizelingwekkende prijs van 1199 gulden (544 euro), was een nog groter succes: er zijn meer dan 150 miljoen exemplaren van verkocht. Hoe kreeg Sony dat, naast de naamsbekendheid van het platform, voor elkaar? Eén van de belangrijkste zetten was een nieuw diskformaat: de dvd. Het was in Sony’s intere e om de dvd uit te laten groeien tot een gigantisch succes, aangezien het bedrijf één van de grootste aandeelhouders van het formaat is. Het succes van de dvd en het succes van de PlayStation 2 hielpen elkaar. Net toen dvd’s, die met hun grotere opslagcapaciteit superieure beeldkwaliteit voor films konden bieden, betaalbaar begonnen te worden, lanceerde de PlayStation 2. Het apparaat was naast een nieuwe spelcomputer ook nog eens één van de goedkoopste en kwalitatief beste dvd-spelers die op dat moment verkrijgbaar was. De PlayStation 2 was daardoor niet alleen voor gamers, maar ook voor filmfans een logische aankoop.
De lancering van de PS2 was stroef. De prijs bleek voor veel gamers een te hoge instapdrempel en de games die op lancering verkrijgbaar waren, vielen in het niet bij de line-up van Sega’s eerder verschenen console, de Dreamcast. Titels als snowboardgame SSX en shooter Timeplitters waren vermakelijk, maar hadden niet dezelfde aantrekkingskracht als gevestigde franchise als Tomb Raider en Resident Evil. Mede dankzij een aantal prijsdalingen vroeg in het leven van de console, de dvd-speler die als Trojaans paard functioneerde en de toename aan gamereleases wist Sony het roer vrij snel om te gooien. Vroege releases als Final Fantasy 10, het actievolle Devil May Cry, 3D-platformer Jak & Daxter en het vervolg op de culthit Metal Gear Solid maakte het al snel wederom de moeite waard om een Sony-console in huis te halen.
Sega’s Dreamcast stierf mede dankzij Sony’s marketinggeweld een vroege dood – het bleek de laatste nagel in de doodskist voor het bedrijf dat daarna een third party uitgever werd voor andere platformen – en laatkomer Nintendo en nieuwkomer Microsoft konden met respectievelijk de GameCube en Xbox niet opboksen tegen het succes van Sony. Er was echter één titel die zoveel invloed had op het succes van de PlayStation 2 dat het één van de voornaamste redenen is dat er zoveel consoles zijn verkocht. Na twee 2D-delen maakte het rebelse bedrijf Rockstar de gewelddadige game Grand Theft Auto 3. Hoewel het spel zonder al te veel toeters en bellen lanceerde, duurde het niet lang voordat iedereen het er over had. In Grand Theft Auto 3 kon je namelijk naar lievenlust onschuldige voorbijgangers neerschieten. Je kon zelfs, als je dat wilde, een prostituee oppikken, er geslachtgemeenschap mee hebben en haar vervolgens doodknuppelen om je geld weer terug te pakken.
In Grand Theft Auto 3 kon je naar lievenlust onschuldige voorbijgangers neerschieten
Moraalridders schreeuwden moord en brand en gamers schreeuwden het uit van plezier. Daarbij creëerde GTA 3 eigenhandig een nieuw, populair genre: de open wereldgame, waarin spelers zelf de vrijheid hebben te gaan en staan – en vooral te doen – wat ze willen. De controversie rondom de game bracht GTA 3 in de mainstream media en twee snel daarop verschenen vervolgen, Vice City en San Andreas, deden de rest van het werk. PlayStation was niet alleen meer een merk dat elke gamer kende, maar dat zo’n beetje elk huishouden kende. Waar vroeger games synoniem stonden met ‘Nintendo’, daar zei nu iedereen dat ze “even op de PlayStation gingen spelen”.
“Neem gewoon twee banen”
Wat is het grootste gevaar voor een bedrijf dat aan de top van zijn markt staat? Dat het arrogant en lui wordt. Dat is zo ongeveer wat er met Sony rond de lancering van de PlayStation 3 gebeurde. De PlayStation 3 verscheen niet alleen later dan de concurrentie (op 23 maart 2007, na Microsoft’s Xbox 360 en Nintendo’s Wii), maar was met 600 euro ook nog eens het duurste alternatief. Geestelijk vader Ken Kutaragi stelde tijdens de onthulling van de console dat gamers maar twee banen moesten nemen als ze de PS3 wilden kopen. Wellicht een grapje, maar tekenend voor een bedrijf dat dacht dat ze de consument in hun macht hadden. De line-up tijdens de lancering was wederom niet om over naar huis te schrijven met titels als Resistance: Fall of Man, Genji en MotorStorm.
Het was echter vooral de vechtlust van de concurrentie die Sony parten speelde. Sony sprak zowel de mainstream als de hardcore markt aan, maar Microsoft besloot voor datzelfde segment te gaan en Nintendo ging volledig achter de mainstream aan met de Wii. De Wii bood een compleet nieuwe manier van games besturen via een bewegingsgevoelige afstandsbediening en dat zorgde ervoor dat die console de talk of the town werd. Ondertu en werden gamers op hun wenken bediend op de Xbox 360, dat mede dankzij een goede online infrastructuur via Xbox Live de ideale console was om populaire shooters als Call of Duty op te spelen. Doordat de Xbox 360 veel gelijkeni en had met de pc, was het voor ontwikkelaars heel gemakkelijk om spellen over te zetten naar de console, terwijl de technologie in de PlayStation 3 nodeloos ingewikkeld was.
Sony wilde hetzelfde trucje herhalen als met de PlayStation 2: zorgen dat het nieuwste opslagmedium afspeelbaar is en daarmee de console succesvol maken. De blu-ray bleek echter bij lange na niet zo’n groot succes als de dvd. Het waarom kan lang over gespeculeerd worden. Wellicht was de consument niet zo happig op het vervangen van zijn dure dvd-collectie voor een formaat dat voor de gemiddelde persoon maar summiere kwaliteitsverhoging bood, of mi chien was de markt langzaam al klaar voor een digitale toekomst, maar blu-ray bleek niet het tweede Trojaanse paard voor Sony te zijn. Hoewel games tegenwoordig op elk platform op blu-ray verschijnen, is het formaat nooit het instant succes geweest wat de dvd wel was, en al zeker niet een reden om een nieuwe console te kopen. Sterker nog; het was één van de redenen dat de PS3 zo duur was bij lancering en daardoor wellicht zelfs een tijdelijke strop om de nek van Sony.
De PlayStation 3 bleek uiteindelijk alles behalve een miskleun. Er zijn inmiddels meer dan 80 miljoen exemplaren van verkocht. Hoewel de Xbox 360 en Wii absoluut een vliegende start hadden, heeft de PS3, mede dankzij de vrij lange duur van de generatie, een behoorlijke inhaalslag kunnen maken. Dit is mede te danken aan Sony’s vernieuwde focus op intern ontwikkelde games, want doordat third party games ook op de Xbox 360 verkrijgbaar waren, kon Sony met alleen die games niet langer de strijd winnen. Interne studio Naughty Dog wist met de filmische Uncharted-reeks en The Last of Us hoge ogen te gooien, Media Molecule maakte van Sackboy uit LittleBigPlanet een icoon en het Nederlandse Guerrilla Games maakte van Killzone een intere ant (maar minder iconisch) alternatief op Xbox’ Halo. Daarbij leek Sony een creatieve impuls te bezitten die voorheen alleen voor Nintendo was weggelegd. Met kleinere titels als Journey, experimenten als Wonderbook en PlayStation Move en een gratis online dienst tegenover de betaalservice van Xbox Live wist Sony na een arrogante periode zichzelf nederig op te stellen tegenover gamers en wederom hun harten te veroveren.
Gedurende de PS3-generatie heeft Sony ook nog geprobeerd de handheldmarkt, waarin Nintendo totaal domineerde, te veroveren. Het bedrijf heeft hier nooit echt het succes gevonden waar het zelf mi chien op gehoopt had. De PSP en zijn krachtige opvolger, de Vita, zijn zeker een lang leven beschoren en zijn vooral in Japan nog erg populair. De markt van Nintendo overnemen is echter nooit écht gelukt. Tegelijkertijd mag het een wonder heten dat een bedrijf het sowieso is gelukt zichzelf hier een positie in te geven. Een mogelijke nieuwe handheld lijkt voorlopig echter niet aan de orde.
De nederigheid die we eerder benoemden was een grote spil in de aanloop naar de lancering van de PlayStation 4. PlayStation-bedenker Ken Kutaragi was inmiddels vertrokken en dat gaf een nieuwe generatie Sony-medewerkers de kans om een fris gezicht aan het bedrijf te geven. Mannen als Andrew House en Mark Cerny lieten keer op keer weten dat de PS4 met gamers in het achterhoofd werd ontwikkeld. En het bleef niet bij mooie praatjes: Sony luisterde echt goed naar ontwikkelaars bij het maken zijn nieuwe console, wat er voor heeft gezorgd dat de in 2013 uitgebrachte PS4 bij veel ontwikkelaars en gamers het lievelingetje van de klas is. Een schappelijke prijs (399 euro bij lancering), krachtigere hardware dan concurrenten Nintendo en Microsoft en de gecombineerde line-up van Sony’s in-house ontwikkelaars en third party studio’s zorgt voor een compleet plaatje waar maar weinig gamers nee tegen kunnen zeggen.
Wederom spelen bij het succes van deze console de (mis)stappen van de concurrenten een belangrijke rol. Gamers schoten in het harnas door Microsoft’s filosofie voor de Xbox One: de bedoeling was dat games verbonden zouden zijn aan de accounts van spelers in een misplaatste poging tweedehands verkoop van games tegen te gaan. Hoewel Microsoft hier nog voor de lancering van de Xbox One op terugkwam, had de imagoschade al plaatsgevonden. Nintendo wist het mainstream succes van de Wii op geen enkel vlak te herhalen met de Wii U, mede dankzij de warrige communicatie van de nieuwe besturingsmogelijkheden en een gebrek aan support van andere gamestudio’s.
Het zorgt er voor dat Sony met de PlayStation 4 tot nu toe de meest all-round game-ervaring biedt met voor elke speler wat wils. Dat er inmiddels al meer dan 20 miljoen exemplaren van zijn verkocht en de PS4 de koploper is, mag dan ook geen verra ing heten. Het heeft er alle schijn naar dat Sony deze generatie weer aan kop blijft liggen, al moet het wel oppa en dat het de creatieve impuls die het vorige generatie in zijn game-ontwikkeling stak niet uit het oog verliest.
Wederom lijkt Sony het er zich gemakkelijk van af te maken door te leunen op games van third party uitgevers en brengt het zelf zo af en toe een game en hier en daar een remaster uit. Ook dit najaar heeft Microsoft de sterkere exclusieve line-up in handen met titels als Halo 5: Guardians en Rise of the Tomb Raider. Daar tegenover staat dat Sony volgend jaar indruk gaat maken met het langverwachte Uncharted 4: A Thief’s End en The Last Guardian.
Zolang Sony zijn nieuwgevonden nederigheid tegenover de buitenwereld vasthoudt en een krachtig en gebalanceerd platform aanbiedt voor games, is er geen reden om te vermoeden dat het bedrijf ooit zijn marktaandeel weer in moet leveren. Twintig jaar PlayStation heeft een gigantisch scala aan prachtige gamereeksen opgeleverd en heeft de game-industrie bovendien voor een groot deel naar de mainstream markt geduwd.
Het valt niet te ontkennen dat Sony een gigantische invloed heeft gehad op het huidige gamelandschap, het type games dat we tegenwoordig spelen en de talloze bekende gamepersonages die hun oorsprong hebben gevonden op een Sony-platform. Sony PlayStation, op de volgende twintig jaar!
