“Hoe groter de leugen, hoe meer mensen deze geloven,” zei Joseph Goebbels, naziminister van propaganda. Het voorliegen van de mensheid is nooit meer op zo’n gruwelijke schaal gebeurd als tijdens de Holocaust, het gaat nu vooral subtieler. Zeventig jaar geleden was er weinig vrijheid in het kiezen van de media: controle over de radio betekende controle over het volk. Met de opkomst van televisie, mobiel telefoonverkeer en internet, en ook met de afname van staatscontrole over de bevolking, zijn ander soort propagandamiddelen dan het ma aal voorliegen nodig.
America's Army
Sympathie voor de slechterik
Vóór en tijdens de Irakoorlog woedde er een hevige propagandaoorlog die tekenend is voor de manier waarop propaganda heden ten dage het levenslicht ziet. Zowel op hoog diplomatiek niveau (de speech van minister Powell bij de VN en de beweringen van Blair over de inzet van ma avernietigingswapens) als ‘op de grond’ werd gepoogd om de publieke opinie te sturen. Dat tweede werd vooral via foto’s en video’s gedaan die de oorlog van totaal verschillende kanten belichtten. De regering van de Verenigde Staten benadrukte het feest dat werd gevierd om de val van Saddam Hoe ein, en ook de overwinningsglorie van de Amerikanen (inclusief de speech van de president op een vliegdekschip) was bedoeld om het Amerikaanse volk te overtuigen van het nut van deze oorlog.
In de Islamitische wereld, en ook op jihadistische websites, werd vooral de nadruk gelegd op martelingen door Amerikaanse soldaten. Foto’s en filmpjes van de gruwelen uit de Abu Ghraib-gevangenis werden gepresenteerd als bewijs van Amerikaanse repre ie en om strijders uit vele delen van de Islamitische wereld te verwerven voor een heilige oorlog tegenover de buitenlandse troepen.
Het medium der videogames is uitermate geschikt om een directe, botte en zeer gekleurde boodschap aan de ontvanger door te geven. In een game is het heel simpel: degene op wie je moet schieten, is de vijand. Het schieten op agenten in GTA doen we omdat, in de context van het spel, agenten de vijand zijn. En in een spel als GTA is die context voor de gamer gecreëerd: jij bent met goede redenen de zogenaamde criminaliteit ingegaan, je probeert te overlevenen de politie is corrupt en werkt met de ‘echte’ boeven samen. In spellen die deze context nog subtieler creëren, zoals Mafia, is het logisch dat de speler een zekere sympathie voelt voor het personage dat hij onder de knoppen heeft, ook al is het een ‘bad guy’. Juist doordat games deze psychologische mechanismen op krachtige wijze kunnen voortbrengen, kan een politiek gekleurde boodschap er op efficiënte wijze ingewreven worden.
Glorious Mi ion
Israëliërs en Palestijnen
Stel nu dat de context als volgt is: jij bent een willekeurige Irakees. Door bombardementen van de Amerikanen komt je moeder om. Je neef wordt onterecht doodgemarteld in Abu Ghraib en je landt raakt verzeild in complete chaos. Vanwege dit alles pak je de wapens op tegen de buitenlandse troepen. Maar stel nu dat je een Amerikaanse soldaat bent. Je kent de televisiebeelden van Saddam Hoe eins gruwelen. Je bevrijdt het land van deze tiran, en maakt vervolgens jacht op de overgebleven terroristen die niet alleen jou, maar ook de lokale bevolking doen lijden. Beide uitgangspunten zijn niet geheel onrealistisch. Ze tonen aan dat er meerdere waarheden zijn die tegelijkertijd kunnen bestaan. Juist dit sterk gekleurde beeld, met een sausje van ‘de waarheid’, is een propagandagereedschap waarbij games een goede invulling kunnen geven.
De twee bovenstaande gezichtspunten zijn vrijwel linea recta te vertalen naar twee videogames: Under Siege en America’s Army. In Under Siege, een shooter uit 2005 die in Syrië is gemaakt, speel je een Palestijnse jongeman die in opstand komt tegen de Israëliërs. In tegenstelling tot de voorganger van dit spel, Under Ash, focust deze game zich op de waargebeurde geschiedenis. Zo begint het spel in 1994, als een extremistische Israëliër 29 mensen doodschiet in een moskee. Wanneer je in deze game op burgers schiet (Israëliërs of Palestijnen), is het game over. Het enige antwoord op Israëlische soldaten is juist geweervuur. Door een combinatie van rechtvaardiging van geweld en het scheiden van burgers en vijanden, probeert de game het doden van Israëlische troepen als het juiste te portretteren.
Chinese Call of Duty
America’s Army is een ander soort spel: zonder een expliciete boodschap die het, een beetje zoals Under Siege, door je strot wil duwen. In tegenstelling tot Under Siege is het een veel uitgesprokener propagandamiddel, gemaakt door het Amerikaanse leger en bedoeld om jongemannen te rekruteren. Het Amerikaanse leger geeft zelf toe dat America’s Army een vorm van propaganda is, maar weet de bedoelde boodschap toch behoorlijk subtiel over te brengen. Enerzijds is de game behoorlijk saai, met theoretische le en en ‘langzame’ gameplay. Maar juist door niet voor de hollywoodaanpak en het melodrama te gaan, weet America’s Army de schijn van realisme op te wekken. En door situaties geloofwaardig over te brengen, maar dan zonder bloed, pijn en afgerukte ledematen, is het spel nuttig als reclamemiddel.
Special Force
De Chinezen gingen onlangs veel verder door een propagandagame te maken waarbij de vijanden Amerikanen zijn, in plaats van simpelweg ‘de vijand’ (OPFOR in America’s Army, die er overigens wel uitzien als Islamitische terroristen). Glorious Mi ion heeft een behoorlijke productiewaarde en oogt een beetje als de Chinese versie van Call of Duty. Het is dan ook problematisch dat het leger direct en expliciet wordt getraind in het doden van buitenlandse vijanden. Een spel dat net zo expliciet is, is Special Force. Deze game is ontwikkeld door de Libanese verzetsbeweging Hezbollah, en in het tweede deel is de oorlog tu en Israël en Libanon uit 2008 het strijdtoneel.
Saddam tegen Bush
Propagandaoorlogen vergelijkbaar met America’s Army en Glorious Mi ion zijn Quest for Saddam en Quest for Bush. Quest for Saddam is een vervolg op Quest for Al-Qaida. Het is een Doom-mod waarbij je je langs Irakezen moet vechten om uiteindelijk eindbaas Saddam Hoe ein om te leggen. Vervolgens gingen enkele modders van Global Islamic Media Front los op dit spel. Ze veranderden simpelweg alle plaatjes van Saddam in die van Bush, wi elden Irakese vijanden in voor Amerikanen en hernoemden de game tot Quest for Bush.
Op het gebied van propaganda is de kruising van de echte wereld met videogames nauwelijks frappant. De stereotypering die vaak in propaganda gebruikt wordt gaat uitermate goed samen met het medium der games. Bovenstaande voorbeelden laten zien dat er verschillende manieren zijn om een politiek standpunt via een game over te brengen: expliciet of onderhuids, overdreven of realistisch, uitgesproken agre ief of juist relatief geweldloos.
Gamer.nl zomermodus: Dit artikel valt onder de Gamer.nl zomermodus. In de zomer komen er minder games uit. Om toch intere ante content te bieden, hebben we elke werkdag een andere rubriek op Gamer.nl. Elke dinsdag: gamifications, waarin je ziet hoe games steeds vaker opduiken in het dagelijks leven.