De werelden van hier en daarginds: Tamriel in The Elder Scrolls Online

Kort geleden verscheen Greymoor, de nieuwste uitbreiding voor The Elder Scrolls Online. De uitbreiding voegt Western Skyrim, incluis de ondergrondse regio Blackreach, toe aan de toch al immense spelwereld. Voor doorgewinterde The Elder Scrolls-spelers is dit een feest van herkenning. De locaties zijn veelal bekend, maar de context is grotendeels anders. Net als de Morrowind-uitbreiding van 2017 laat Greymoor zien wat de potentie van games is: een mythologie ervaren die zich uitstrekt over duizenden jaren. Buiten de aardige verhaallijn en de belofte van een jaar lang aan nieuwe dlc, is het vooral gaaf om samen met je gilde te ontdekken hoe Solitude er bijna duizend jaar voor de verhalen uit singleplayer-rpg The Elder Scrolls 5: Skyrim voor staat.

In die zin brengt The Elder Scrolls Online het beste uit de serie naar boven: voor het eerst sinds Daggerfall uit 1996 kun je je door heel Tamriel bewegen. En dat loont zich echt. Of je nu naar de gotische architectuur van Alinor in Summerset kijkt, of het taalgebruik van de talloze bewoners analyseert, aan alles merk je dat de mythologie van The Elder Scrolls zich probeert te meten met de beste fantasywerken. De oorspronkelijke insteek van dit artikel was om een fotoserie te delen over de uithoeken van Tamriel. Maar dat liep een klein beetje anders: Tamriel heeft namelijk verdacht veel weg van een iets te simpele interpretatie van onze eigen wereld en haar geschiedenis. En dat is best een dingetje.

Imperialisme

De geografie van Tamriel is bijvoorbeeld vooral een weerspiegeling van een Westers wereldbeeld: het noorden is koud en wit, het zuiden warm en gekleurd. Dit heeft zo z’n weerslag op de flora en fauna, maar het sijpelt ook door op cultureel en politiek gebied. Neem bijvoorbeeld het moordlustige imperialisme van de Nord – een wit mensenras dat vooral woonachtig is in de Skyrim-provincie. In Greymoor valt dit natuurlijk eens te meer op. Maar waar je je ook begeeft in Tamriel, de kille wijze waarop de Nord het continent ten koste van alles en iedereen terroriseert schemert steeds door.

Vergis je niet: dit is geen simpele kwestie van een rivaliteit tussen verschillende volkeren en rassen. Nee, de Nord hebben de inheemse bewoners van Skyrim, de Snow Elf, nagenoeg volledig uitgeroeid, om vervolgens vol trots te spreken over hun beloofde land en superieure ras. De overeenkomsten met onze wereldgeschiedenis zijn legio en dat had net als in The Witcher kunnen leiden tot diepgang, kritische verhaalvertelling en nuance. Maar het is wrang om te zien hoe laks met deze fictieve vorm van kolonialisme wordt omgegaan – juist omdat games niet zo apolitiek zijn als ze soms doen vermoeden.

Buiten het feit dat de Nord het bloed bij sommige personages onder de nagels vandaan halen, is hun racistische wereldbeeld nauwelijks echt een punt van sociaalmaatschappelijk debat – nota bene in een gameserie die vrijwel volledig draait om machtsverhoudingen en politieke intriges. In The Elder Scrolls Online, meer nog dan in Skyrim, gaat het steevast om vrij eenvoudig goed-versus-kwaad-verhaaltjes, verhuld als grote politieke en sociale vraagstukken. De meeste plotlijnen zijn interessant opgeschreven, maar de strekking blijft simpel en oppervlakkig – alsof de ontwikkelaar geen politieke standpunten durft in te nemen. En dat is laf, zo zeggen ook Gamer.nl Podcast-hosts Erik en Ron.

Oftewel: de gevolgen van racisme en imperialisme zijn zichtbaar en geven Tamriel gewicht en lading, maar deze sociale problematiek wordt vooral afgedaan als een simpel gegeven: ‘het is vervelend, maar dit is nu eenmaal hoe de Nord zijn’. Het kan natuurlijk zo zijn dat Zenimax hier bewust voor heeft gekozen om te laten zien wat er kan gebeuren als racisme vrij baan krijgt en maar zelden bevraagd wordt. Maar als je kijkt naar de verhaalvertelling, dan heeft het er alle schijn van dat het gaat om een oppervlakkige interpretatie van een complex maatschappelijk probleem.

De Ander

Het is daarnaast ontzettend fascinerend om te zien hoe verdacht veel Tamriel, als fictief continent, wegheeft van de manieren waarop wij onze wereld hebben ingericht. Of, beter gezegd, van een imperialistisch Westers perspectief op de rest van de wereld. De Hammerfell-regio is bijvoorbeeld vooral een afspiegeling een Westers ideaalbeeld van de Sahara: een uitgestrekte woestijn die je per kameel kunt doorkruisen op zoek naar historische steden vol goud en mystiek. Het is tekenend dat de officiële sociale mediakanalen van The Elder Scrolls Online dit aangrijpen voor prijsvragen en promotie: “Inspired by Hammerfell, one lucky #OneTamriel adventurer will have a chance to visit Morocco.”

Lees je de bijbehorende artikelen, dan valt op in welke termen de spelwereld besproken wordt: “The continent of Tamriel features a wide variety of exotic environments inhabited by diverse populations, strange creatures, and amazing discoveries (…) As much diversity as we try to bring to The Elder Scrolls Online, the real world can be even stranger.” Met andere woorden: het gaat vooral om culturen, omgevingen en levens die ‘anders’ en ‘vreemder’ zijn dan ‘de onze’ en hoe die als inspiratiebron voor Tamriel dienen. Dat is best een heftige en vooral problematische retoriek: het niet-Westerse staat dan al snel gelijk aan de ander/Ander, het vreemde en het exotische.

Vervolgens gaat het artikel in op een aantal inspiratiebronnen voor The Elder Scrolls: Black Marsh ≈ Machu Picchu; Hammerfell ≈ Marokko; Summerset ≈ Nieuw Zeeland; Elsweyr ≈ Kenia en Tanzania. Dit maakt het ontzettend fascinerend om met een antropologische blik door Tamriel te wandelen. Welke wereld betreden we eigenlijk in The Elder Scrolls Online? Een levend continent met z’n eigen sociale vraagstukken? Een fantasiewereld die qua franjes aan de onze doet denken? Een spelwereld die duidt op de problematische representatie van cultuurverschillen?

Misschien nog wel belangrijker: wie durft na het spelen van The Elder Scrolls Online nog te beweren dat games een vorm van escapisme zijn?

In deze rubriek onderzoeken we de betekenis van spelwerelden, via anekdotes, achtergrondverhalen en interviews.