Er gaat vaak fictie aan vooraf voordat extravagante ideeën toetreden tot de gesprekken van alledag. We bespraken eerder hoe steam- en cyberpunk ontstaan zijn uit hun literatuur. Fictie kan ideeën bespreken vanuit heel andere perspectieven en contexten en hoeft daarom niet voor taboes bang te zijn. Fictie kan uitheemse ideeën visualiseren en met haar creativiteit visionairen inspireren te innoveren: de tablet zat al in Star Trek, de onderzeeër is bedacht door Jules Verne en atoomenergie door H.G. Wells. “De opdracht is niet zozeer te zien wat nog niemand gezien heeft, maar te denken wat nog niemand gedacht heeft over wat iedereen ziet,” zei natuurkundige Schrödinger ooit.
Transhumanisme
Zo ook het transhumanisme. Dat bestaat natuurlijk al langer dan Dan Browns Inferno, maar daardoor werd het onderwerp vrij recent vrij bekend. Francis Fukuyama, auteur van The End of History, noemde het transhumanisme een van ’s werelds meest gevaarlijke ideeën, terwijl wetenschapper Ronald Bailey juist de verbeeldingskracht en idealistische innovatiedrang van het transhumanisme roemt. Kort gezegd is het een intellectuele beweging die de mens op alle mogelijke fronten met biotechnologie en cybernetica wil verbeteren (denk aan de Splicers in BioShock). Transhumanisten geloven dat de mens zo zijn eigen menszijn kan overtreffen.
Transhumanisme heeft wortels in de eugenetica, ectogenetica en ruimtevaart – de ideeën om de menselijke genetische code te manipuleren of organismes artificieel, buiten een baarmoeder, samen te stellen. De ruimtevaart komt eraan te pas omdat een lang bestaan in de ruimte gepaard moest gaan met een sterker en beter lichaam, dat het op kan nemen tegen constante gewichtsloosheid, spierverlies en botverzwakking. Het is daarom niet gek dat het transhumanisme groeit in een tijd van technologisch optimisme en geloof in de toekomst van de ruimtevaart: de jaren ’60. Bionische implantaten en smart drugs werden bedacht die de mens tot nieuwe hoogtes zou brengen. Maar ze kwamen maar zelden tot ontwikkeling en waren nog minder vaak succesvol.
Mensen helpen
In Deus Ex: Human Revolution draagt hoofdpersoon Adam Jensen zelf augmentations die zijn snelheid, kracht, zicht en mentale vermogens versterken. Tegenwoordig zijn we nog niet zover als in die cyberpunk sciencefiction, maar er zijn vandaag de dag genoeg spannende ontwikkelingen. Mensen dragen implantaten voor hun gezondheid of als voorbehoedsmiddel. Bionische ogen of artificiële cellen onder het hoornvlies kunnen blinde mensen weer laten zien, implantaatjes kunnen dove mensen laten horen, cybernetische protheses vervangen verloren ledematen. De ontwikkelingen en mogelijkheden nemen exponentieel toe.
Huidtransplantaties of gezichtsreconstructies zijn na zware ongelukken theoretisch niet meer onmogelijk, nadat Isabelle Dinoire in 2005 haar gezicht terugkreeg na ernstige verminking. Bodybuilder Andrew Jones leeft sinds 2014 zonder een functionerend hart maar met twee grote batterijen. Drie Oostenrijkse mannen hebben in 2015 bionische arm- en handprotheses gekregen, bevestigd aan onbeschadigde spieren en zenuwen, die ze kunnen bewegen en gebruiken als echte handen. De Italiaanse chirurg Sergio Canavero zal in december 2017 de eerste hoofdtransplantatie uitvoeren op een Chinese patiënt. Sciencefiction gebeurt al. En dat zal de komende jaren alleen nog maar meer worden.
Grinding your way through life
Maar al deze voorbeelden hebben te maken met het verbeteren van een mensenleven waar dit dringend nodig is, waar het zelfs een kwestie van leven of dood is. Maar transhumanisten stellen voor ieder mens de vrije keuze en mogelijkheden te geven zijn of haar eigen lichaam te verbeteren met technologie. Dat lijkt mi chien een radicale stap voor iemand die de medische noodzaak niet heeft, maar het zal waarschijnlijk eerder gebeuren dan je denkt.
Er bestaat vandaag de dag al een levendige community van biohackers. Die reiken van de brave Quantified Self-mensen, die technologische zelfmonitoring toepa en om te leren hoe ze het beste kunnen leven (denk dan ook aan apps die je vertellen wanneer je moet gaan slapen, joggen, eten of drinken), tot de Grinders, die volgens hun website Biohack.me “functionele (soms extreme) lichaamsmodificatie beoefenen in een poging de menselijke conditie te verbeteren”. Biohacking heeft zelfs zijn eigen subcultuur, biopunk, dat in navolging van cyber- en steampunk ook het DIY- en hackaspect benadrukt.
Excentriekelingen als Kevin Warwick, Amal Graafstra, Lepht Anonym en Teemu Arina voeren hun experimenten daarom op zichzelf uit. Ze gaan door het leven met chipjes om stre levels te meten, hun wachtwoorden te bewaren, reactiesnelheid te verbeteren, zelfs met geïmplanteerde magneetjes onder de huid om magnetische velden te voelen (als extra zintuig). Dit stamt uit het idee dat de mens toch altijd al technologie heeft gebruikt voor zelfverbetering en dat het combineren van lichaam en technologie daarom geen grote, extra stap is. Via Amal Graafstra kun je daarom je eigen biohacking kit kopen (met scalpels en al).
“Als soort zijn wij voorbestemd technologie te benutten, van machinerie en elektronica tot de rechtstreekse manipulatie van de code van het leven zelf om tot nieuwe hoogtes te komen. Filosofisch gezien overstijgen wij onszelf.” (Teemu Arina, voorzitter van het Biohacker Center, Helsinki).
Augmentations today
Biohacking begint wereldwijd steeds meer voeten in de aarde te krijgen. Entrepreneurs als Tim Cannon zetten bedrijven op als Grindhouse Wetware, dat handelt in open source biotechnologie. Hun bekendste producten zijn de Circadia, een apparaatje ter grote van een smartphone dat onder de huid wordt geïmplanteerd, biometrische gegevens verzamelt en die naar je smartphone stuurt, en de Northstar, een onderhuids implantaat dat bewegingen herkent, het magnetische noorden kan aanwijzen en bioluminescentie kan nabootsen (je hand kan lichtgeven in het donker).
Crue voorbeelden. De apparaatjes die mensen vandaag de dag kunnen implanteren zijn te groot om niet opgemerkt te worden en vaak eenzijdig in hun functies. Maar combineer het fenomeen met de vooruitgang in de medische wereld op hetzelfde gebied – het gebruik en implanteren van technologie en artificieel, organisch materiaal in het menselijk lichaam – en het komt allemaal erg dicht in de buurt van cyberpunk en Deus Ex. Waar de geneeskunde goede financiering en brede maatschappelijke steun heeft en daarmee tot elegante, technologische oplo ingen voor lichamelijke problemen komt, vindt de biopunkcultuur de hackeraspecten van cyberpunk: technologie voor iedereen, niet slechts de rijksten en machtigsten. Vind de middenweg tu en het ene en het andere, en de cyborg is dichterbij dan je denkt.
Het ethische debat
De ontwikkelingen nemen in aantal en tempo zienderogen toe, maar natuurlijk niet zonder slag of stoot. Net als Deus Ex uitvoerig behandelt, komen er veel ethische vragen en controverse aan te pas als men de stap zet van een mens een cyborg te maken. Tot waar reikt onze menselijkheid? Is transhumanisme niet eigenlijk overmoed, het spelen van God? Het kan immers ook goed fout gaan – een vaak over het hoofd gezien aspect van technologische implantaten is dat de dragers daarvan, net als in Deus Ex, de rest van hun leven medicijnen zullen moeten nemen die ervoor zorgen dat hun lichamen de technologie niet afstoot. En wie kan dat allemaal betalen? Wat is het om mens te zijn, als technologie straks onderdeel van onze biologie wordt? Ga je straks niet ook, zoals nu tu en arm en rijk, een kloof krijgen tu en de verbeterde Übermenschen, die er het geld voor hebben zichzelf te verbeteren, en de gewone mensen – in een verre toekomst mi chien zelfs tu en de onsterfelijken en de sterfelijken?
Het is een discu ie die ook in Deus Ex woedt en erg knap en natuurgetrouw wordt gepresenteerd. Je vindt er realistische propaganda voor en tegen augmentation. De achtergrondverhalen van Sarif Industries en hun advertenties in de game zijn zelfs zo realistisch en actueel, dat de Britse tabloid The Sun er in 2013 per abuis een serieus artikel over publiceerde. Dat Deus Ex deze ideeën over augmentation, biohacking en medische biotechnologie, met alle morele discu ies, zo visueel verbeeldt en door zijn realistische setting aannemelijker maakt, is intere ant. Zoals eerder al te lezen stond: ideeën worden pas echt bespreekbaar als fictie ze gebruikt. Mi chien helpt Deus Ex ooit zo ook wel helpen te bedenken wat nog niemand heeft bedacht.
Vanaf dinsdag 23 augustus 2016 is Deus Ex: Mankind Divided beschikbaar voor pc, Xbox One en PlayStation 4. Gamer.nl gaat op de dag van release zo snel mogelijk met de pc-versie aan de slag om een weloverwogen recensie te plaatsen.